Οι εφημερίδες για το Αβδού από το 1882

Δημοσιεύματα εφημερίδων για το Αβδού από το υλικό το έχει συλλέξει και δημοσιεύσει στο βιβλίο του "ΡΑΜΦΙΣΜΑΤΑ" ο Γιάννης Εμμ. Τροχαλάκης από το Μοχό.

Εφημερίς "ΜΙΝΩΣ" 27/8/1882
Στις 21/8/1882 έγιναν οι Εκλογές Δημάρχων σ' ολόκληρη την Κρήτη. Δήμαρχος Λαγκάδος εξελέγη ο εξ Αβδού καταγόμενος Ιωάννης Χ.Ν. Τουτουντζάκης.

Εφημερίς "ΜΙΝΩΣ" 1/10/1883
Η επαρχιακή Επιτροπή Πεδιάδος γνωστόν ποιείται ότι αι εγγραφαί των μαθητών εν ταις συσταθείσαις δύο Ελληνικαίς Σχολαίς εν Πεδιάδι, άρχονται από της προσεχούς Δευτέρας 3 Οκτωβρίου, τα δε μαθήματα από της 5ης του αυτού μηνός ανυπερθέτως. Έδραι των Σχολείων ωρίσθησαν της μιας η Κώμη Αβδού και της ετέρας η μεταξύ Σγουροκεφαλίου και Επισκοπής κειμένη Ιερά Μονή του Χριστού. Επειδή η Μονή αυτή χρήζει επισκευής, ο δε καιρός επείγει, διά ταύτα προσωρινώς μέχρις ου επισκευασθεί η ειρημένη Μονή, τα μαθήματα θα διδάσκονται εν τη Ιερά Μονή Αγκαράθου. Όθεν προσκαλούνται οι μαθηταί να προσέρχονται εις Αβδού και Αγκάραθον και εγγράφονται κατά την ορισθείσαν μέραν.
Εν Αγκαράθω τη 20/9/1883
ο πρόεδρος της Επαρχιακής Εφορείας
+Χερρονήσου Διονύσιος

Εφημερίς "ΜΙΝΩΣ" 12/3/1883
Επιστολή.
Αγαπητέ κύριε συντάκτα του "ΜΙΝΩΟΣ"
Προ πέντε περίπου μηνών αναφέραμεν δια γραπτής αναφοράς προς τον Δήμαρχον Λαγκάδος περί των ελεφαντιώντων, οίτινες εξακολουθούσι διαμένοντες εν τω ημετέρω χωρίω Αυδού και ο Δήμαρχος συνεπώς παρέπεμψεν την αίτησίν μας εις τον Έπαρχον αποστείλαντα παραχρήμα τον Δημοτικόν ιατρόν όπως βεβαιωθή αν οι κατοικούντες εν Αυδού Ανδρέας Καγιαμπάκης και Εμμ. Γουβιανάκης εισίν τοιούτοι και ων την απομόνωσιν αξαιτούνται πλέον των 40 οικογενειών, ο δε ιατρός απήντησεν προφορικώς τω Επάρχω βεβαιών αυτώ την ρηθείσαν ασθένειαν.
Τούτων ούτως εχόντων ουδεμία έκτοτε φροντίς ελήφθη υπό των αρμοδίων προς απομόνωσιν των ρηθέντων λεπρών, της δε νόσου ταύτης ούσης μεταδοτικής απειλείται καθ' εκάστην η ματάδοσις αυτής εις τους λοιπούς συγχωρίους. Τούτου ένεκα αναγκαζόμεθα ίνα δημοσία εκθέσωμεν τα παράπονά μας και συνάμα παρακαλούμεν τους αρμοδίους όπως καταβάλωσι την δέουσαν και υπό του Νόμου χορηγουμένην αυτοίς εξουσίαν προς απομόνωσιν αυτών.
Ο δημοσιεύων τα ανωτέρω
Δημήτριος Κωστάκης
Σ.Σ. Η δικαία παράκλησις του ανωτέρω διατριβογράφου ανάγκη και επιβάλουσα μάλιστα ως τάχιστα υπό των αρμοδίων να ληφθή υπ' όψιν. Δεν πρόκειται περί μικρού, πρόκειται περί της υπάρξεως πολλών ατόμων απειλουμένων υπό της μισαράς ταύτης ασθένειας. Ουχί δε ευάρεστον εντύπωσιν προξενεί κοινώς να υπαγορεύωσιν ιδιώται τα καθήκοντα άπερ οι εν τοις πράγμασιν οφείλουσι να πράττωσιν επί πάσης μεν περιστάσεως, πολλώ δε μάλλον εν τη προκειμένη.

Εφημερίς "ΜΙΝΩΣ" 7/9/1885
από τη στήλη "ΕΚΛΟΓΙΚΑ"
Και εν Μοχώ εφέτος κατά τας δημοτικάς εκλογάς εγένοντο υπέρ πότε πολλαί ασχημίαι. Μεταξύ των αυτόθι δύο υποψηφίων Δημάρχων κ.κ. Ιω. Τουτουντζάκη και Κων/νου Μπιτζαράκη μέγισται προς επιτυχίαν κατεβληθησαν παντοιοτρόπως ενέργειαι και πεισματώδης μεταξύ αυτών διεξήχθη πολιτική πάλη, καθ' ην ου μόνον λίαν ενεργόν μέρος έλαβαν όλοι εν γένει, αλλά και ο αυτόθι εφημέριος ΠΑΠΑ-ΑΝΤΩΝΙΟΣ όστις περιερχόμενος με απειλητικήν ράβδον εις τας χείρας του παρώτρυνε τους ΜΟΧΙΑΝΟΥΣ ίνα επιτεθώσιν κατά των υποστηριχτών του τέως Δημάρχου κ. Ιω. Τουτουντζάκη, ενέγνωσεν δε και επ' εκκλησίας, ως λέγουσιν τινές, κατάραν εναντίον εκείνων, οίτινες θα εψήφιζον υπέρ αυτού. Φανεραί δωροδοκίαι εγένοντο προς εξώνησιν των συνειδήσεων, πολλά εδαπανήθησαν προς επιτυχίαν αυτού, εξοδευθέντων ως λέγεται, εκ μόνου του κοινού 4000 γρ., απειλαί δε και ύβρεις εξετοξεύθησαν κατά των ξένων, των υποστηριζόντων το έτερον πρόσωπον. Συνεπεία τούτων γενική συμπλοκή επήλθεν εξαίφνης μεταξύ των δύο μερίδων, τραυματισθέντων τινών ελαφρώς. ¶μα τω ακούσματι τούτω οι εν τω χωρίω Αβδού οπλισθέντες ητοιμάζοντο να κατέλθωσιν εις Μοχόν προς υπεράσπισιν των ομοχωρίων των, συνεπεία του οποίου πολλά θα ελάμβανον χώραν δυσάρεστα αποτελέσματα, εάν οι λίαν παρά τοις δημόταις ισχύοντες κ.κ. Α. Ξανθουδίδης και Χατζή Κοκκόλης δεν ενήργουν αξιεπαίνως προς παρεμπόδισιν αυτών.
Όσον είναι λυπηρόν, διότι οι εν Μοχώ χρησιμοποιούσι πρωτοφανώς τας δι' ιερόν σκοπόν προσφερομένας εκάστοτε υπό των ευσεβών χριστιανών μικράς δωρεάς εις κομματικά και ανάξια λόγου έργα, τοσούτον επίσης δεν είναι παρήγορον, διότι πρόσωπον του Ευαγγελίου, προορισμένον αποκλειστικώς εις την υπαγόρευσιν της γενικής ομονοίας και χριστιανικής παρά πασιν αγάπης αναμιγνύεται αναφανδόν εις τα κομματικά και ανοσίως παρακινεί τους χριστιανούς εις αλληλομαχίας και έριδας. Αλλά εάν τα του Ιερωμένου τούτου έχωνται όντως αληθούς υποστάσεως, ως βεβαιούσιν ημάς, πεποίθαμεν ότι ο ανώτατος εκκλησιαστικός λειτουργός της Επαρχίας θα ενεργήση τα δέοντα προς παραδειγματικήν τιμωρίαν τούτου, αγνοούντος δυστυχώς και τα στοιχειωδέστατα των καθηκόντων αυτού.

Εφημερίς "ΜΙΝΩΣ" 14/12/1885
Καθ' α γράφουσιν ημίν εκ του χωρίου Αυδού της Πεδιάδος συνεπεία ραγδαιοτάτης βροχής την νύχτα του παρελθόντος Σαββάτου διαρκεσάσης επί 3 ώρας, υπερεξεχείλισεν ο παραπλεύρως αυτού διερχόμενος ποταμός ΠΕΤΡΑΣ (ως και ο Αγιοργιώτης ο υποδεχόμενος τα ύδατα του χώνου) οστις καταλαβών τας προς την όχθην αυτού οικίας εισήλθεν εντός 20 εξ αυτών εξ ων συμπαρέσυρεν παν το προστυχόν, ήτοι ζώα, σίτον, κριθήν, οίνους, έλαιον κτλ. μόλις δυνηθέντων των εν αυτοίς κατοικούντων να σωθώσιν δια βοηθείας εξαγίμενοι εκ των στεγών. Αλλά και εν τοις ανωτέρω του Αβδού απαντωμένοις χωρίοις Σφεντύλι, Ποταμιαίς κλπ. ου μικράς επήνεγκεν ούτος ζημίας. Υπολογίζεται ότι αι εν γένει εν τοις χωρίοις τούτοις γενόμενοι ζημίαι υπό των υδάτων ανέρχονται εις 12-15 χιλ. λιρών εξ ων 3 χιλ. λίρες εις τα έτερα χωρία. Την έκθεσιν προσεχώς, ως μη επιδοθείσαν εγκαίρως.

Εφημερίς "ΜΙΝΩΣ" 31/8/1885
Χαίροντες αναγγέλομεν ότι συνεστήθη εφέτος και Τρίτη Ελληνική Τάξις εν τω χωρίω Αβδού, διορισθέντος ως Σχολάρχου του κ. Εμμ. Λογιάδου.

Εφημερίς "ΜΙΝΩΣ" 22/11/1886
Διωρίσθη Σχολάρχης της εν Αυδού Πεδιάδος Ελληνικής Σχολής ο μετ' επιμελείας και ζήλου περί το καθήκον του καταγινόμενος Ελληνοδιδάσκαλος εν τη ιδία Σχολή κ. Ιωάννης Χρονίδης αντί του κ. Εμμ. Λογιάδου παραιτηθέντος.

Εφημερίς "ΜΙΝΩΣ" 6/6/1887
ΑΠΟ ΤΗ ΣΤΗΛΗ ΠΕΝΘΗ
ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΓΙΑΜΠΗΣ
Και έτερος των εν τοις γενναίοις προμάχοις της ημετέρας Πατρίδος ο εκ των περιφανεστέρων αγωνιστών της Επαρχίας Πεδιάδος ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΓΙΑΜΠΗΣ εξ' Αβδού εξεμέτρησεν το ζην την παρελθ. Κυριακήν μετά ολιγοχρόνιον οξείαν νόσον. Ο Αρηίφιλος ούτος της ρηθείσας Επαρχίας Οπλαρχηγός διαπρέψας εν τοις διαφόροις επαναστάσεσι της ημετ. Πατρίδος κατά το 1858, 1866 και 1878, εξετιμήθη μεγάλως παρ' όλων δια τον πατριωτισμόν αυτού και εν τοις πολέμοις ανδρείαν του, μετ' αξιοζήλου αληθώς αυταπαρνήσεως αγωνιζομένου πάντοτε υπέρ αυτής και επαξίως προήχθη συνεπώς εις τον βαθμόν του Οπλαρχηγού.
Πλήθος πολύ των περιοίκων, δεόντως εκτιμών αυτόν διά τους πολλούς αγώνας και τας θυσίας του, έσπευσεν προθύμως εκ των γειτνιαζόντων διαφόρων χωρίων της Επαρχίας (εν οις διακρίνετο το μόνον ίσως εκ των λειψάνων του ιερού αγώνος 1821, ο γηραιός θείος του Χατζή Ν. Καγιαμπής, μετά πολλών της Επαρχίας Αρχηγών και Υπαρχηγών) και εκήδευσε βαρυπενθής μετά της δεούσης εκκλησιαστικής παρατάξεως τον άλκιμον τούτον της Πατρίδος μαχητήν. Της εκφοράς αυτού προηγούντο υπερτεσσαράκοντα ένοπλοι συνεπαρχιώται, στρατιωτικώς παρατεταγμένοι, οίτινες, καθ' ήν στιγμήν κατεβιβάζετο εις τον τάφο ο πολύτιμος αυτού νεκρός, πυροβολήσαντες τρις, επέτειναν αυτώ το ύστατον χαίρε.
Τον επικήδειον τούτου εξεφώνησεν, προσηκόντως εξάρας τας αρετάς Σχολάρχης κ. Ιωαν. Χρονίδης του ιδίου χωρίου, εν ονόματι δε πολλών φίλων και συνεπαρχιωτών του, κατετέθη μετά μικράν προσφώνησιν επί του φερέτρου του στέφανος εκ δάφνης υπό του ημετ. συμπολίτου κ. Ιωάν. Βογιατζάκη.
Η Εφημερίς "ΜΙΝΩΣ" απαραίτητον ευγνωμοσύνης φόρον εκτίων εις τον καλλίμαχον τούτο της προσφιλούς Πατρίδος μας τέκνον, τον Ιωάν. Καγιαμπήν, πολλά υπέρ αυτής προθύμως μοχθήσαντα, εύχεται αυτώ την μνήμην αϊδιον.

Εφημερίς "ΜΙΝΩΣ" 13/6/1887
ΔΗΜΟΣΙΟΙ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ
Διορίσθησαν υπό της καθ' ημάς Τμηματικής Εφορείας τινές εκ των καθηγητών και Ελληνοδιδασκάλων, οίτινες θα παραστώσιν ως Εξεταστικοί Επίτροποι, εν τοις δημοσίαις εξετάσεσιν των μαθητών των εν τοις επαρχιακοίς Σχολείοις, εντεταλμένοι όντες ίνα περατώσωσιν ταύτας εντός του μηνός Ιουνίου.
Διά τα σχολεία: Ελληνικήν Σχολήν Αυδού, και δημοτικά Μοχού, Κράσι, Γωνιαίς, Ποταμιών, Χερσονήσου, Κουτουλουφαρίου, Μαλλίων και Αυδού ο καθηγητής Στέφανος Ξανθουδίδης.

Εφημερίς "ΜΙΝΩΣ" 22/8/1887
ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΤΗΛΗ "ΓΝΩΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ"
ΕΛΛΗΝΙΚΗ εν Αυδού Πεδιάδι ΣΧΟΛΗ
Γίνεται γνωστόν ότι αι εγγραφαί των μαθητών της Σχολής ταύτης και αι εξετάσεις των εκ των Δημοτικών Σχολείων προσελευσομένων διά το νέον Σχολικόν έτος 1887-1888 άρχονται από της 7ης Σεπτεμβρίου και λήγουσι τη 21η του αυτού Μηνός οπότε οριστικώς γεννήσεται η τακτική έναρξις των μαθημάτων.
Εν Ηρακλείω τη 22/8/1887
Ο ΣΧΟΛΑΡΧΗΣ
ΙΩΑΝΝΗΣ Χ. ΧΡΟΝΙΔΗΣ

Εφημερίς "Η ΙΔΗ" 2/1/1913
Η εκ του χωρίου Αβδού Πεδιάδος Ειρήνη Ι. Παπαδογιαννάκη παρασυρθείσα υπό του πλημμυρίσαντος εκεί ρύακος, επνίγει.

Εφημερίς "Η ΙΔΗ" 30/10/1920
Αφίκετο ενταύθα προχθές εκ Χανίων ο κ. Πετρόπουλος Διευθυντής των Τ.Τ.Τ. Κρήτης ίνα επιβλέψει εις την διανομήν του αφιχθέντος τηλεφωνικού υλικού δια την ίδρυσιν τηλεφωνικών κέντρων εις Επισκοπήν Πεδιάδος, Αρκαλοχώριον, Μοχόν, Μάλλια, Αβδού, Θραψανό και διά τα χωρία Πυργιωτίσσης, εις όσα από αυτά ιδρύονται τηλεφωνικά κέντρα.

"ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ" 16/12/1920
Επί τη εορτή του Ελευθερίου Βενιζέλου το δημοψήφισμα συνεχίζεται. "Φιλελεύθεροι χωρίου Αβδού Πεδιάδος εύχονται εις τον Μεγάλον Αρχηγόν των έτη πολλά". Εντολή.
Ιωάννης Κοκκινάκης

"ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ" 20/2/1921
Η οικογένεια Ιωάννου Ν. Βασιλάκη εξ Αβδού Πεδιάδος εκφράζει τας απείρους ευχαριστίας εις τους οπωσδήποτε συμμετασχόντας του πένθους της επί του θανάτου του προσφιλεστάτου αυτής υιού Αριστοδήμου, φοιτητού της Ιατρικής στρατιώτου, αποθανόντος εν τω μετώπω Σμύρνης εκ των κακουχιών του πολέμου, ως και τους παρακολουθήσαντας την ψαλλείσαν νεκρώσιμον ακολουθίαν κατά την παρελθούσαν Κυριακήν ομοχωρίων του. Ιδιαιτέρως ευχαριστεί τους κ.κ. Διευθυντάς των Σχολείων Αβδού τους εξυμνήσαντας διά λόγων τας αρετάς του μεταστάντος.
Η βαρυπενθούσα οικογένεια
Ιωάν. Ν. Βασιλάκη

"ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ" 14/11/1925
ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΤΗΛΗ "ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ"
Ο Σωφέρ κ. Τζεδάκης επεσκέφθη χθές την προς Μοχόν οδόν εις θέσιν Κλεισούραν και απεφάνθη ότι, αν διορθωθεί τμημα αυτής 300 μέτρων το αυτοκίνητό του θα αρχίσει γραμμήν Ηρακλείου-Μαλλίων-Μοχού-Αβδού-Γωνιών.
Οι κάτοικοι των ανωτέρω χωρίων προς ους ανακοινώθησαν τα ανωτέρω απεφάσισαν μέχρι της Κυριακής να τακτοποιήσουν τον δρόμον αυτόν δια προσωπικής των εργασίας. Επί πλέον εκάλεσαν δι' εξόδων των μηχανικόν ο οποίος έρχεται το Σάββατον δια τν σχετικήν μελέτην.

"ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ" 8/5/1926
Η ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ - ΛΑΓΚΑΔΟΣ
Αβδού 6/5/1926 (του ανταποκριτού μας)
Τα αγορασθέντα, δια διενεργηθέντος εράνου μεταξύ των εν Ηρακλείω εγκατεστημένων Λαγκαδιωτών εργαλεία, μετεφέρθησαν ήδη εντάυθα και εις Ποταμιές. Η εργασία δια την κατασκευήν της χαραχθείσης αμαξιτής οδού Γωνιών - Αβδού - Ποταμιών - Χερσονήσου απεφασίσθη οριστικώς να αρχίσει μεθαύριον Δευτέραν του Θωμά δι' εθελουσίας προσωπικής εργασίας των κατοίκων των ως άνω χωρίων.
Υπολογίζεται ότι εντός μιας εβδομάδος η συγκοινωνία δι' αυτοκινήτου θα επιτευχθεί.

"ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ" 16/5/1926
Η ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑ ΑΠΟΣΕΛΕΜΗ - ΑΒΔΟΥ
Ποταμιές 10/5/1926 (του ανταποκριτού μας)
Σε λίγες μέρες η Ρωμαντική και σαν λουλούδι ανθισμένη Λαγκάδα θα δέχεται κάτω από τα καταπράσινα δένδρα της, φορτωμένα αυτοκίνητα από Καστρινούς που θάρχονται να ρωμαντζάρουν και να χορτάσουν τν φυσική μυρωδιά της στολισμένης κοιλάδος. Το σύνθημα της ενάρξεως της κατασκευής της οδού Αποσελέμη-Αβδού εδόθη το πρώτον υπό των Ποταμιανών, οι οποίοι εργάζονται προ τεσσάρων ημερών. Ολοι ανεξαιρέτως οι κάτοικοι συγκεντρωμένοι εις θέσιν Καμάρες και διηρημένοι εις συνεργεία εργάζονται με αληθινήν λύσσαν έκαστον αμιλλώμενον του άλλου εις τελειότηταν και έντασιν εργασίας. Οι κασμάδες, οι βαρές και οι λωστοί ανεβοκατεβαίνουν σαν μηχανοκίνητοι, οι πελώριοι βράχοι κατακρημνίζονται στην κοίτη του Αποσελέμη, η εργασία προχωρεί αλματωδώς, έχει φθάσει ήδη μέχρι Σίμο-Χάνι. Υπολογίζεται ακόμη 4 ημερών εργασία μέχρι Αποσελέμη, τη βοηθεία και των εις Λασηθιώτικα μετόχια ευρισκομένων Λασηθιωτών, των Ποταμιανών διατεθειμένων να εργασθούν συνεχώς επί 4 ημέρας, κοιμώμενοι εις το ύπαιθρον συσσιτούντες κοινόν συσσίτιον επί τόπου παρασκευαζόμενον. Η διά μέσου Χερσονήσου επικοινωνία αποκλείεται τη γενική απαιτήσει όλων των Λαγκαδιωτών.

"ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ" 21/5/1926
Ο ΔΡΟΜΟΣ ΛΑΓΚΑΔΟΣ
Αβδού 17/5/1926 (του ανταποκριτού μας)
Χθές την 7η πρωινήν οι κώδωνες των εκκλησιών έδωσαν το σύνθημα της ενάρξεως της εργασίας διά την κατασκευήν της αμαξιτής οδού Αβδού-Λαγκάδος. Εις το ορισμένον μέρος οι κάτοικοι είχαν συγκεντρωθεί από πολύ ενωρίς εναμένοντες με τις σκαπάνες στα χέρια το σύνθημα της ενάρξεως. Ολίγον μετά το κρούξιμον των κωδώνων καταφθάνει ο ιατρός μας κ. Φανουράκης, όστις δίδει την πρώτην σκαπανιάν και η εργασία αρχίζει μετά απερίγραπτον ενθουσιασμόν, ενώ τα τραγούδια των εργαζομένων κι οι κτύποι των σκαπανών, βομβούν πέριξ. Δεν δουλεύουν αλλά γλεντούν.
- Αι παιδιά! φωνάζει κάποιος. Αφού οι βουλευτές μας δεν μας έφεραν τον δρόμο παρά μας κοροϊδεύουν τόσο καιρό, φωτιά να τον τελειώσουμε μιαν ώρα αρχίτερα μόνοι μας.
- Μ' όρεξι παιδιά, φωνάζει άλλος! για να γνωρίσουν οι καστρινοί τα καταπράσινα και κατάφυτα χωριά μας, μετα κρύα τα νερά των και με τις όμορφες και σπάνιες ρωμάντζες.
Οι γυναίκες με τα σταμνιά το νερό και με τη ρακή, ενθαρρύνουν τους εργαζόμενους τους οποίους ερωτούν αν εκουράσθησαν να τις αφήσουν και αυτές να δουλέψουν. Αυτοί όμως δεν μιλούν στην παράκληση των γυναικών, αλλά εξακολουθούν την δουλειά τους με δύναμιν ανεξάντλητον. Σήμερον ευρισκόμεθα πλησίον των Ποταμιών αλλά η εργασίαν θα διακοπή διά να επαναρχίσει την Παρασκευήν, το Σάββατον και την Κυριακήν με τα χωριά Γωνιές, Αβδού και Ποταμιές.
Πιστεύω πως σε λίγες μέρες οι Καστρινοί θα μας επισκεφθούν για να θαυμάσουν τις πρασινάδες μας και να δροσιστούν απ' τα κρύα και ολοκάθαρα νερά μας.

"Η ΙΔΗ" 21/5/1926
ΑΠΟ ΤΗ ΣΤΗΛΗ "ΣΤΑ ΠΕΤΑΧΤΑ"
Ολοι οι κάτοικοι των χωριών που αποτελούν την Λαγκάδα αφού είδον ότι τίποτε δεν γίνεται με τας υποσχέσεις των διαφόρων πολιτευομένων, απεφάσισαν μόνοι των να κάμουν δρόμον διά να πηγαίνη το αυτοκίνητο εις τα χωρία των.

"ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ" 6/6/1926
ΟΔΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ-ΑΒΔΟΥ ΚΑΙ ΛΑΣΗΘΙΟΥ
Κατόπιν κοινής αποφάσεως οι κάτοικοι Γωνιών, Αβδού, Σφενδυλίου και Ποταμιών θα εργασθώσιν εις το τμήμα Γέφυραν Αποσελέμη-Ποταμιών κατά το προσεχές τριήμερον Κυριακής, Δευτέρας, Τρίτης. Διά την ταχείαν αποπεράτωσιν του τμήματος τούτου η διανυκτέρευσις θα γίνεται εις το σημείον της εργασίας ένθα και θα παρασκευάζεται κοινόν συσσίτιον. Υπολογίζεται ότι η οδός αύτη θα παραδοθή εις την κοινήν δι' αυτοκινήτου χρήσιν την 10-15η αρξαμένου μηνός.
Ωσαύτως οι κάτοικοι Κράσι, Κεράς και Λασηθίου είναι έτοιμοι όπως, άμα τη αφίξει του αναμενομένου μηχανικού συνεχίσουν την εργασίαν από Αβδού, Ζέχερης, Κράσι, Κεράς μέχρι του οροπεσίου Λασηθίου. Είμεθα βέβαιοι ότι το κράτος θα υποβοηθήση την προσπάθειαν των φιλοπροόδων τούτων κατοίκων.

"ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ" 8/6/1926
ΟΙ ΛΑΓΚΑΔΙΩΤΕΣ ΣΕ ΣΥΝΑΓΕΡΜΟ
Αβδού, Ιούνιος.
Είναι πρωτοφανής η επιμονή των κατοίκων, Γωνιών, Αβδού, και Ποταμιών της Λαγκάδος να θέλουν τόσο σύντομα να τελειώσουν τον δρόμο που θα τους ενώσει με το Ηράκλειον. Και λέγομεν αυτά διότι παρ' όλην την εργασίαν την οποίαν έχουν κάμει από Γωνιές μέχρι Σίμο-Χάνι στοιχίσασα μέχρι σήμερον περί τους 2500 εργάτας, ετοιμάζονται την ερχόμενη Κυριακήν 600 περίπου εργάται ίνα ματαβώσιν εις Αποσελέμην και εκείθεν να αρχίσουν βαδίζοντας προς την Λαγκάδα επί τρεις συνεχείς ημέρας εργαζόμενοι. Στον Αποσελέμη λοιπόν την Κυριακή θα διαπιστώσει κανείς με ποίον πόθον και ενθουσιασμόν, με ποίαν αυταπάρνιν και με ποίον πείσμα επιδιώκουν οι φιλότιμοι και φιλοπρόοδοι Λαγκαδιώτες ν' αποκτήσουν το αγαθόν της συγκοινωνίας.
Κυριακή, Δευτέρα, Τρίτη απαξάπαντες Αβδιώτες, Ποταμιανοί, Γωνιώτες έχουν ακλόνητα την απόφασιν να χαλάσουν κυριολεκτικώς τα βουνά για να περάσουν τ' αυτοκίνητα να μπουν στην ανθοστόλιστον την κατάφυτον και πολύρρητον Λαγκάδα. Εμπρός λοιπόν Λαγκαδιώτες του Ηρακλείου. Ελάτε στον Αποσελέμη τας ημέρας αυτάς να μας δήτε να μας εμψυχώσητε να μας δώσητε θάρρος, αν και είμεθα απ' όλα αυτά εφοδιασμένοι, ελάτε όμως και σας υποσχόμεθα πως δεν θα μετανοήσητε γιατί θα βρεθήτε σ' ένα μεγάλο γλέντι από το οποίον θα φύγετε κατενθουσιασμένοι.

"Η ΙΔΗ" 9/6/1926
ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΗΣ ΛΑΓΚΑΔΟΣ
Προχθές κατά την 5ην απογευματινήν οι καταγόμενοι εκ Λαγκάδος κ.κ. Εμμ. Βασιλάκης, Μιχ. Βασιλάκης, Εμμ. Ακρατος, Εμμ. Παπαδούλης, έμποροι, Κων/νος Σφακιανάκης, Ιω. Βασιλάκης, Ευαγγ. Αναγνωστάκης και Βασ. Μπορμπουδάκης μετέβησαν επ' αυτοκινήτου μέχρι της γέφυρας Αποσελέμη και εκείθεν πεζή μέχρι της θέσεως "Πρινολάγκαδο" όπου έχει επισκευασθή η οδός Γωνιών-Αβδού-Ποταμιών και εξακολουθεί να φθάσει μέχρι της γεφύρας Αποσελέμη. Το θέαμα υπήρξεν πρωτοφανές. Περί τους εξακοσίους άνδρες έχουν κατέλθει από τα χωρία τους Γωνιές, Αβδού και Ποταμιές με μίαν λύραν από τον περίφημον Κουρμούλην παιζομένην και ένα μανδολίνον διά των οποίων ενθαρρύνονται οι εργαζόμενοι υπό τους ήχους των Κρητικών ασμάτων και εργάζονται με πραγματικήν όρεξιν. Η άφιξις των επισκεπτών έδωκεν περισσοτέραν χαράν και ενθουσιασμόν εις τους εργαζομένους οίτινες εξέσπασαν εις ζητωκραυγάς και τέλος εις τραγούδια.
Οι κάτοικοι των ανωτέρω χωρίων είναι άξιοι θερμών συγχαρητηρίων διότι κατορθώνουν να αποπερατώσουν ένα διάστημα εκ 17 χιλιομέτρων δι' ιδίων εξόδων και διά της προσωπικής των εργασίας για να ενώσουν το Ηράκλειον με την ανθοστόλιστον Λαγκάδα που είχεν εντελώς λησμονηθεί και ουδεμία μέριμνα δι' αυτήν είχε ληφθή.

"ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ" 1/7/1927
ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΤΗΛΗ "ΚΟΙΝΟΤΙΚΑ"
Ο Πρόεδρος της Κοινότητος Αβδού Πεδιάδος κ. Εμμ. Κ. Φανουράκης, υπέβαλε προς την Νομαρχίαν την παραίτησίν του.

"ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ" 31/8/1927
Η οδός Αποσελέμη-Ποταμιών-Αβδού-Γωνιών
Ο κύριος Νομάρχης Ηρακλείου δι' αναφοράς του προς την Γεν. Διοίκησιν, γνωρίζει ότι η κατασκευασθείσα πέρυσι υπό των κατοίκων των χωρίων Ποταμιών, Αβδού, Γωνιών, αμαξιτή οδός Αποσελέμη-Γωνιών, παρουσιάζει εις τινά σημεία σοβαροτάτας ατελείας καθιστώσας επικίνδυνον την διέλευσιν αυτοκινήτων διότι εχαράχθη ανευ οδηγιών μηχανικού. Τας ατελείας ταύτας υπέδειξεν επανειλημμένως εις τας ενδιαφερομένας κοινότητας να διορθώσουν ο κ. Νομάρχης επί απειλή εκδόσεως αστυνομικής διαταγής απαγορευούσης την διέλευσιν αυτοκινήτων. Αι Κοινότητες επείσθησαν να επισκευάσουν τον δρόμον δι' ημερομισθίων των κατοίκων, ζητούν όμως την αποστολήν μηχανικού διά την χάραξιν και τήν έγκρισιν όπως διαθέσουν το χορηγηθέν αυτοίς ποσόν των 30 χιλιάδων δραχμών.

"ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ" 4/9/1927
ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΝ ΑΒΔΟΥ
Σήμερον ετελέσθησαν ενταύθα τα εγκαίνια των νέων εργοστασίων αλευροποιίας, η εγκατάστασις των οποίων εγένετο εις ευρύχωρον οίκημα το οποίον περιβάλλεται από μεγάλη έκταση περιβολίου και το οποίον γενικώς συγκεντρώνει όλας τας ευκολίας και την άνεσιν ουχί μόνον της εταιρίας αλλά και των πελατών. Το νέον τούτο εργοστάσιον η λειτουργία του οποίου ήρξατο με όλους τους κανόνας της επιστήμης, προόρισται να εξυπηρετήση τας ανάγκας των κατοίκων του τέως Δήμου Λαγκάδος, διότι εντός ολίγου θα εγκατασταθώσι τα μηχανήματα ελαιουργίας και θα απαλλαγή ο κόσμος από τα παλαιά μέσα, τα οποία διέθετεν διά την παραγωγή των ελαίων του. Το εργοστάσιον θα διευθύναται από πρόσωπα διακρινόμενα διά την εντιμότητα και δρστηρότητά των και είναι εκ των προτέρων βέβαιον ότι θα ευδοκιμήση και θα συμβάλλη εις την πρόοδον ουχί μόνο του ενταύθα χωρίου αλλά και ολοκλήρου του τέως Δήμου Λαγκάδος. Δεν υπάρχει ουδεμίαν αμφιβολία ότι οι φιλοπρόοδοι κάτοικοι ολοκλήρου της περιφέρειας του τέως Δήμου Λαγκάδος διά παντός μέσου θα υποστηρίξουν το έργον τούτο και θα το περιβάλλουν διά της απολύτου εμπιστοσύνης των, ίνα η εταιρία δυνηθή και επεκτείνη συν τω χρόνω τας εργασίας της, επ' αγαθώ των κατοίκων του διαμερίσματος τούτου, το οποίον είναι παραμελημένον εγκληματικώς από το επίσημον κράτος, ουχ' ήττον φροντίζει δι' ιδίων μέσων να προσαρμοσθή με τας ανάγκας της εποχής

"ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ" 24/12/1927
Το Κοινοτικόν Συμβούλιον Αβδού ζητεί την αποστολήν ειδικών ελαιοκλαδευτών διά το κλάδεμα των ελαιών της περιφερείας.

"ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΣΚΕΨΙΣ" 15/8/1929
ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΑΒΔΟΥ ΠΕΔΙΑΔΟΣ
Υπό Γεωργ. Λυδιά συντάκτου της ΕΛ. ΣΚΕΨΕΩΣ
Περί τα τέλη του Ιουλίου του 1860 εκυκλοφόρησεν μετ' επιτάσεως η φήμη ότι εις το χωρίον Αβδού Πεδιάδος οι Χριστιανοί ετοιμάζουν ένοπλον κίνημα διαμαρτυρίας κατά της κακής Κεντρ. Διοικήσεως και της δυσβαστάκτου φορολογίας. Εις τα αρχεία των εν Χανίοις προξενείων δεν ευρίσκεται ουδέν έγγραφον που να βεβαιή ότι το διαδοθέν κίνημα εξερράγη. Υπάρχει μόνον το ακόλουθον έγγραφον του εν Ηρακλείω Υποπροξένου της Ρωσίας κ. Ιωάννου Γ. Μητσοτάκη, με ηερομηνία 25 Αυγούστου 1860 απευθυνόμενον εις τον Γεν. Πρόξενον της Ρωσικής Αυτοκρατορίας εν Κρήτη Σ. Δενδρινόν. Το έγγραφον έχει ως εξής:

«Εκλαμπρότατε Κύριε,
Διά του τελευταίου Αυστριακού ατμοκινήτου έγραψα προς υμάς την από 22 ισταμένου επιστολήν μου. Ήδη δε ωφελούμενος της αναχωρήσεως του ταχυδρόμου της ξηράς, σπεύδω να σας γνωστοποιήσω ό,τι κατά τας από χθες εσπέρας εκ της επαρχίας Πεδιάδος ελάβαμεν ειδήσεις.
Χριστιανοί τινές οπλοφόροι κάτοικοι των διαφόρων χωρίων της επαρχίας εκείνης συνήλθον εις το χωρίον Αβδού (το χωρίον τούτο ανήκει εις την αυτήν επαρχίαν Πεδιάδος, έιναι δε ορεινόν και απέχει της πόλεως ταύτης 5 περίπου ώρας) διά να συσκεφθώσιν ως λέγουσι, περί τίνων αντικειμένων αφορώντων την πληρωμήν του στρατιωτικού φόρου, των δεκάτων κτλ. και κάμωσιν επομένως όπου δει τας προς τούτο απαιτήσεις των.
Ο Υποδιοικητής Ηρακλείου Τεφήκ Πασσάς ειδοποιηθείς περί του στασιαστικού τούτου κινήματος, συνεκάλεσεν πάραυτα έκτακτον Συμβούλιον, απεφφασίσθη δε εν αυτώ η εις το χωρίον Αβδού μετάβασις 4 Συμβούλων (2 Χριστιανών και 2 Οθωμανών) οίτινες συνοδευόμενοι υπό 4 χωροφυλάκων (Ζαπτιέδων) εξήλθον του Φρουρίου κατά την αυτήν νύχταν. Σκοπός δε της αποστολής των Συμβούλων είναι να εξετάσωσιν τα εκεί διατρέχοντα και να προσπαθήσωσιν διά του καταλληλοτέρου και ηπιοτέρου τρόπου να πείσωσιν τους αναφερόμενους οπλοφόρους να επανακάμψωσιν εις τας εστίας των. Εν τούτοις η είδησις αύτη κατεσπάραξεν τους πάντας ενταύθα. Ελπίζεται δε ότι η ησυχία της νήσου δεν θέλει ουδόλως διαταραχθή ως εκ του περί ου ο λόγος κινήματος καθ' ο μεμονωμένου και απονενοημένου.

Ταύτα επί του παρόντος
Δεχθήτε εκλαμπρότατε την διαβεβαίωσιν των σεβασμάτων μου.
Ο φίλος και δούλος σας
ΙΩΑΝΝΗΣ Γ. ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ ».
Συμπληρωματικάς πληροφορίας περί της συγκεντρώσεως οπλοφόρων εις το Αβδού ο ίδιος Υποπρόξενος έστειλεν την 1η Σεπτεμβρίου του 1860 εις τον Γεν. Πρόξενον διά της ακολούθου αναφοράς του.

« Εκλαμπρότατε Κύριε,
Διά της από 25 λήξαντος μηνός επιστολής μου, ανέφερον προς υμάς τα περί του εν χωρίω Αβδού της της επαρχίας Πεδιάδος αναφανέντος εσχάτως στασιαστικού κινήματος κτλ. Έκτοτε μέχρι σήμερον το πράγμα εθεωρείτο επουσιώδες και διά το ευάριθμον των ενόπλων Χριστιανών, και διά το παράκαιρον του τολμήματος αυτών. Αλλ' αι τελευταίως εκείθεν ειδήσεις και τα υπό της εξουσίας ληφθέντα κατά συνέπειαν έκτατα μέτρα, δίδουσιν δυστυχώς σπουδαιότερον χαρακτήρα εις το προκείμενον στασιαστικόν κίνημα, και εκφοβίζουσιν δικαίως τους πάντας ενταύθα, τοσούτον μάλλον καθ' όσον είναι βέβαιον ότι ο αριθμός των στασιαστών επαυξάνει οσημέραι. Εν τούτοις ο Υποδιοικητής Ηρακλείου Τεφήκ Πασάς, προσλαέσας σήμερον επ' αυτώ τούτω τω ζητήματι εις την οικίαν του τους Συμβούλους, τον Μητροπολίτην Κρήτης, τον Μουλάν (Καδήν της πόλεως ταύτης), τον ανώτερον Αξιωματικόν του Στρατού καίτινας Οθωμανούς και Χριστιανούς προκρίτους απεφασίσθησαν, ως λέγεται, εν τω Συμβουλίω τα εξής:
Αον. Να συμβουλευθώσιν αυτοπροσώπως παρ' αυτού τούτου του Τεφήκ Πασά οι περί ων ο λόγος στασιασταί να επανέλθωσιν εις τας εστίας των, επί τη υποσχέσει ότι του λοιπού θέλουσιν εφησυχάσει. Βον. Να επέλθωσιν αυθημερόν 500 πεζοί στρατιώται εις την επαρχίαν Πεδιάδος υπό την οδηγίαν του Συν/χου Αλή Βέη (ούτος απήτησεν και έλαβεν εγγράφως την περί της εξόδου του Στρατού απόφασιν του Συμβουλίου) και εν περιπτώσει παρακοής των αναφερομένων ενόπλων Χριστιανών να μεταχειρισθώσιν κατ' αυτών οι Στρατιώται της εξουσίας τα όπλα των. Το τελευταίον τούτο μέτρον εφαρμοζόμενον σήμερον παρά των Τούρκων στρατιωτών εν Κρήτη, δυναται να έχη λυπηράς συνεπείας διά τον τόπον και την διοίκησίν του. Με όλα τούτα ας πιστεύσωμεν ότι οι άρχοντές μας δεν θέλουσι φανή επί τέλους τόσον άφρονες. Φήμη διατρέχει την στιγμήν ταύτη την πόλιν μας, ότι χθές το εσπέρας απεβιβάσθησαν εις τον όρμον «Μπαλί» (ο όρμος ούτος ανήκει εις την επαρχίαν Μυλοποτάμου του τμήματος Ρεθύμνης) 15 οπλοφόροι προερχόμενοι εκ νήσου Μήλου και ότι επικεφαλής αυτών είναι ο περιβόητος Μπικοστρατής (Σφακιανός). Διαφημίζεται περιπλέον ενταύθα ότι πολλοί άλλοι Σφακιανοί υπηρετούντες δυστυχώς συμφέροντα Αγγλικά εν τη πολυπαθή Κρήτη, περιφερόμενοι εις τας διαφόρους επαρχίας κηρύττουν ότι ο τόπος ούτος θέλει δήθεν αναστατωθεί μετ' ου πολύ και ώστε πιστεύεται παρά πολλών ότι τα υπάρχοντα ήδη στασιαστικά κινήματα είναι ενέργεια Αγγλων υπαλλήλων επί τω σκοπώ να κάμη ει δυνατόν η Κυβέρνησις αυτών κατοχήν εις την Κρήτην. Διά του ατμοκινήτου της προσεχούς εβδομάδος θέλω γράψει προς υμάς πλατύτερον.

Δεχθήτε εκλαμπρότατε την διαβεβαίωσιν των σεβασμάτων μου.
Ο φίλος και δούλος σας
ΙΩΑΝΝΗΣ Γ. ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ »

Εις άλλην του αναφοράν ο αυτός υποπρόξενος γράφει σχετικώς με την κατάστασιν των επαρχιών του Ηρακλείου τα εξής:

«...Τα της πόλεώς μας ηρεμούν κατά το μάλλον και ήττον εκείνα δε των επαρχιών δεν είναι τόσον ευχάριστα. Οι κάτοικοι των διαφόρων Ανατολικών επαρχιών δυσπιστούντες εις τας υποσχέσεις των αρχόντων των ως προς τν πληρωμήν των φόρων, των δεκάτων κτλ. τοσούτον μάλλον καθ' όσον οι ενοικιαστές των προσόδων εξακολουθούσι να εισπράττωσιν ως και πρότερον τα δικαιώματά των, υπογράφουν ήδη αναφοράν περί του εντικειμένου τούτου. Περί πλέον αι επαρχίαι Μεραμβέλλου και Λασηθίου μη ούσαι ευχα\ριστημέναι από την διαγωγήν του Μουδίρου (Επειθάρχου) απαιτούσιν επομένως παρά της εξουσίας την αντικατάστασιν αυτού δι' άλλου προσώπου της εκλογής αυτών.
Εν τούτοις αι υπό των Χριστιανών κατοίκων της Νήσου Κρήτης γινόμεναι συνεχείς στάσεις, η υπό της Τουρκικής Κυβερνήσεως διδομένη πάντοτε αμνηστεία, η σημερινή ιδία της Τουρκίας θέσις, δίδουσιν εις ένα λόγον το θάρρος και την τόλμην εις πάντα υπήκοον Οθωμανόν και ιδίως εις τον Κρήτα να υβρίζη και να περιφρονή ασυστόλως και αυτούς τους άρχοντάς του, δι' όλα δε ταύτα η ησυχία του τόπου τούτου θεωρείται εφήμερος...»

Εις το ίδιο έγγραφον ο Μητσοτάκης κάνει λόγον περί της ενάρξεως και της θαλασσίας συγκοινωνίας από Ρωσικά ατμόπλοια, παρακαλεί δε συνάμα τον Γεν. Πρόξενον να ενεργήση και διορισθή αυτός πράκτορας εις το Ηράκλειον.

¶λλα σχετικά με το Κίνημα στο Αβδού δεν υπάρχουν, κρατεί δε η γνώμη πως το κίνημα αυτό ήταν φανταστικό και ότι όσα ο Υποπρόξενος της Ρωσίας λέγει εις τα έγγραφά του, αποτελούν φήμες που κυκλοφορούσαν τότε στο Ηράκλειον. Πάντως όμως η πληροφορία ότι πήγαν στο Αβδού 4 Σύμβουλοι και η απόφασις να σταλούν 500 στρατιώται εις την επαρχίαν Πεδιάδος, ενισχύουν το ενδεχόμενον της υπάρξεως πραγματικά μιας τέτοιας κινήσεως, αλλ' ότι οι εις Αβδού συγκεντρωθέντες Χριστιανοί ήλθαν σε συμβιβασμό με τους συμβούλους και διελυθησαν ησύχως.

"ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΣΚΕΨΙΣ" 11/5/1930
Από μηνός περίπου εις το Αβδού έχει οργανωθεί κατά Πέμπτην λαϊκή αγορά σημειώνουσα ζωηροτάτην κίνησιν. Όλα τα γύρω χωριά και πολλά μακρυνά συγκεντρώνουν τα είδη τους εις το κεντρικόν αυτό χωρίον της Λαγκάδος και ούτω δίδεται μία τόνωσις αρκετά σημαντική εις εξασθενημένη κίνησιν των συναλλαγών την εποχήν αυτήν.

"ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΣΚΕΨΙΣ" 31/8/1930
H ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΛAΓΚΑΔΟΣ
Κατά τον παρελθόντα χειμώνα αι επαρχίαι ως και καθ’ όλα τα έτη της υπάρξεώς των, ησθάνθησαν σοβαρώς την έλλειψιν συγκοινωνίας από την οποίαν στερείται εις τραγικόν βαθμόν η ελληνική επαρχία.
Ήδη γεννάται και πάλι το κατ’ έτος γενώμενον ερώτημα: Θα γίνουν δρόμοι ή οι αρχίσαντες θα τελειώσουν; τάχα θα εισακουσθούν αι διαμαρτυρίαι των επαρχιών, ώστε κατά τον προσεχή χειμώνα να μην αισθανθή η ελληνική επαρχία την έλλειψιν συγκοινωνίας;
Ασφαλώς και πάλιν δεν θα γίνη τίποτε δια τας επαρχίας αφού εκείνο το τμήμα της οδού Ηρακλείου-Αβδού που ήρχισεν εσταμάτησεν, ελλείψει πιστώσεων και αφού δια τον Ξυδά κλπ. χωρία χορηγούνται γελοιοδέσταται πιστώσεις ως να επρόκειτο να κτίσουν κανένα γεφύρι.
Η Κυβέρνησις είναι αληθές ότι σοβαρώς ασχολείται με το ζήτημα της συγκοινωνιακής καταστάσεως της χώρας, σχέδια γίνονται, μελέται συντάσσονται και τόση απασχόλησις ώστε δικαίως ν’ αναμένη τις την ανατολήν ενός νέου συγκοινωνιακού ηλίου, ηλίου τον οποίον ιδιαιτέρως νοσταλγεί ο επαρχιώτης, διότι περί της ελληνικής πρωτευούσης δεν δύναται βεβαίως να γίνη λόγος, εφ’ όσον αύτη θαυμασίως έχει από συγκοινωνιακής απόψεως μετά των πέριξ αυτής πόλεων, κωμοπόλεων και χωρίων.
Ελέχθη όμως πολλάς φοράς από πολλούς ότι το ελληνικόν κράτος δεν το αποτελούν μόνον αί Αθήναι, ο Πειραιεύς, τα Κιούρκα και το Μενίδι. Το αποτελούν κυρίως αι επαρχίαι και περί αυτών δέον σοβαρώτερον και επειγότερον ν’ ασχοληθή η κυβέρνησις. Δια των γνωστών έργων οδοποιίας δεν λύεται ριζικώς το συγκοινωνιακόν ζήτημα δεδομένου ότι πρέπει απειράριθμα έτη να παρέλθουν δια να γίνουν αυτά τα έργα, την δαπάνην των οποίων θα πληρώνη ως είθισται ο ελληνικός λαός.
Ο κρατικός προϋπολογισμός είναι και πάλιν πρόθυμοι να μας είπουν οι κ.κ. αρμόδιοι πως δεν επιτρέπει την διάθεσιν μεγαλυτέρων ποσών δια να γίνουν δρόμοι δεδομένου ότι δεν πρόκειται περί προαγωγών αξιωματικών δι’ α ευλόγως και ευκόλως ανευρίσκεται πίστωσις. Ούτω λοιπόν πρέπει να περάσωμεν και τον προσεχή χειμώνα όπως, ταξιδεύοντες με κίνδυνον ζωής, δια δε τον μεταπροσεχή έχει ο θεός.
Τούτο όμως δεν είναι λογική. Αι επαρχίαι δεν ημπορούν ν’ ανεχθούν επί έτη ακόμη την κατάστασιν αυτήν. Έχουν ανάγκην δρόμων και λοιπών συγκοινωνιακών έργων πληρώνουν σωρείαν φόρων δια να έχουν συγκοινωνίαν, ασφάλειαν και εκπαίδευσιν.
Ολόκληρος η Λαγκάδα και μαζί της η Επαρχία Λασηθίου απαιτεί ν’ αποπερατωθή η οδός Ηρακλείου - Αβδού διότι ευρίσκεται εις πολύ αθλίαν κατάστασιν ως είναι εις θέσιν να διαβεβαιώσουν την Σεβ. Κυβέρνησιν ο κ. Κοκκινάκης βουλευτής εξ Αβδού, ο κ. Νομάρχης, ο κ. Ευαγγελίδης, ο κ. Κανελόπουλος, ο κ. Περακάκης και τόσοι άλλοι οίτινες ιδίοις όμμασιν αντελήφθησαν υπό ποίους αθλίους όρους εκτελείται η συγκοινωνία Λαγκάδος-Ηρακλείoυ.
Εν πάση περιπτώσει ο λαός περιμένει ανυπομόνως την αποπεράτωσιν των έργων συγκοινωνίας που ήρχισαν και την έναρξιν όσων δεν ήρχισαν εισέτι. Η Λαγκάδα και το Λασήθι αναμένουν να χορηγηθή πίστωσις δια την αποπεράτωσιν της αρξαμένης οδού ή τουλάχιστον δια την κατασκευήν ενός εισέτι χιλιομέτρου.

"ΕΠΑΡΧΙΑ" 20/9/1930
Πρωτοσέλιδο οδοιπορικό του Αβγιώτη Δημοσιογράφου της Εφημερίδας στα χωριά της Λαγκάδας ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ ΦΙΩΡΑΚΗ, σε συνέχειες με τίτλο:
ΑΠΟ ΤΑΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΜΑΣ ΕΙΣ ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΑΓΚΑΔΑΣ
Αι ανάγκαι των χωρικών. Η ζωή των. Εντυπώσεις, σκέψεις και σκίτσα από τα χωριά μας
ΑΠΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ ΕΙΣ ΛΑΓΚΑΔΑ
A'
Μεταξύ Μεραμπέλλου και Ηρακλείου ευρίσκεται η Λαγκάδα, που αποτελεί το βορειανατολικόν τμήμα της Επαρχίας Πεδιάδος. Η Χερσόνησος, τα Μάλλια, οι Ποταμιές, το Αβδού, οι Γωνιές, η Κερά, το Κράσι, το Μοχό και το μικροσκοπικό Σφενδύλι, είναι τα χωριά που την αποτελούν.
Όταν ομιλεί όμως κανείς για την Λαγκάδα εννοεί κυρίως τα επτά τελευταία χωριά. Εις παλαιοτέραν εποχήν τα χωριά αυτά, με πρωτεύουσα το Μοχό, απετέλουν τον Δήμον Λαγκάδος.
Το όνομα αυτό οφείλεται σε μιαν μεγάλη πραγματική Λαγκάδα μέσα ατην οποία είναι κτισμένα οι Ποταμιές, το Αβδού και οι Γωνιές.
Η λαγκάδα αυτή, έτσι που την στεφανώνουν χαμηλοί λόφοι απ’ εδώ και τα υψηλά Λασηθιώτικα βουνά, έτσι που είνε καταπράσινη από τους κήπους, τα ελαιόφυτα και τα τόσα άλλα δένδρα, είναι πραγματικώς ένα θαυμάσιο θέαμα, αληθινός παράδεισος.
Αν προστεθούν δε ακόμη και οι δύο πλατανοφυτευμένοι ποταμοί που την διασχίζουν, το θέαμα ασφαλώς γίνεται τότε ωραιότερον. Μα τί να είπωμεν ακόμη και δια την Κεραν με την αγρίαν ωμορφιά της, δια το Κράσι με τον πλάτανον και τα νερά του, δια τον Μοχό τέλος; Δυστυχώς όμως ούτε ο χρόνος ούτε και ο πολύτιμος χώρος μας επιτρέπουν να εκθειάσωμεν φυσικάς καλλονάς. Αι γραμμαί αυταί έχουν σκοπόν να εξετάσουν τας ανάγκας των χωρικών του τμήματος τούτου, να επαινέσουν και να εκθέσουν τας τυχόν προόδους των. Να δώσουν τέλος μίαν εικόνα της ζωής των. Πρέπει, τελειώνοντας τον κάπως μακρόν αυτόν πρόλογον, να τονίσωμεν ότι η Λαγκάδα δύναται δικαίως να διακηρύττη εαυτήν αδικημένην από απόψεως πάσης ανθρωπίνης βοηθείας και ενδιαφέροντος και μόνον ημπορεί να καυχάται ότι η φύσις εξαιρετικώς την εφιλοδώρησε.
Καιρός όμως να αρχίσωμεν πλέον από τις Ποταμιές προς το Αβδού και τα άλλα χωριά.
Από το Ηράκλειον προχωρούμεν προς την Χερσόνησον δια της κεντρικής αρτηρίας Ηρακλείου - Αγ. Νικολάου. Από την Χερσόνησον αρχιζει ο δρόμος προς την Λαγκάδαν.
Είπα δρόμος. Μα είναι άραγε δρόμος ένα ανώμαλον, τραχύ, άθλιον κομμάτι γης, που ως μόνον διακριτικόν από την άλλην γην έχει δύο γραμμάς που εχάραξαν οι τροχοί των αυτοκινήτων;
Διότι ακριβώς αυτήν την κατάστασιν παρουσιάζει ο δρόμος από Χερσονήσου εις Ποταμιές, Αβδού, Γωνιές.
Όλα σχεδόν τα εισοδήματα του Λασηθίου διέρχονται από τον δρόμον αυτόν, χωρίς να υπολογίσωμεν τα εισοδήματα της Λαγκάδος και την λοιπήν κίνησιν,
— Είναι λοιπόν ο δρόμος αυτός σπουδαιοτάτης σημασίας. Και όμως... Πολλοί άλλοι δευτερεύοντες κατεσκευάσθησαν και εκόστισαν εκατομμύρια και μόνον δια τον δρόμον αυτόν το κράτος ή τουλάχιστον οι υπάλληλοί του δεν ενδιαφέρθησαν.
Αλλοίμονον δε εάν η μεγάλη και αξιέπαινος προθυμία των Λαγκαδιωτών δεν τους ώθει να τον κατασκευάσουν δια της προσωπικής των εργασίας!
Δρόμος τοιούτος σήμερον δεν θα υπήρχε και έτσι η Λαγκάδα θα εξηκολούθει να μένη ένα απόκεντρον τμήμα, μία Αφρικανική ενδοχώρα εις τον Νομόν Ηρακλείου. Και ναι μεν πρέπει να ομολογήσωμεν ότι προ έτους παρετηρήθη κάποια κίνησις και κατεσκευάσθησαν ολίγα χιλιόμετρα δρόμου. Αλλ’ άνθραξ ο θησαυρός! Μέγα μέρος του δρόμου είναι ακατασκεύαστον και αυτό δυσχεραίνει την συγκοινωνίαν η οποία κατά τους χειμερινούς μήνας και πάλιν θα διακοπή.
Οχι όμως μόνον δυσχεραίνεται αλλά καταντά και επικίνδυνος. Λέγομεν δε τούτο έχοντες υπ’ όψιν πρόσφατον δυστύχημα.
Αυτή λοιπόν την κατάστασιν παρουσιάζει η οδός Χερσονήσου - Λαγκάδος. Μια λύσις προσωρινή ημπορεί να δοθή. Να κατασκευασθή ακόμη εν χιλιόμετρον προς μικράν συμπλήρωσιν του κατασκευασθέντος τμήματος. Το ζήτημα τούτο ανέπτυξε φίλος εξ Αβδού εις το τελευταίον φύλλον της «Επαρχίας». Ο Γενικ. Διοικητής, νομίζομεν ότι θα σπεύση αυτοπροσώπως να επιληφθή του ζητήματος τούτου, προσφέρων ούτω υπηρεσίαν εις τους κατοίκους Λαγκάδος, δια την οποίαν θα μένουν ευγνώμονες.

"ΕΠΑΡΧΙΑ" 21/9/1930
B'
Ένα τέταρτον μόλις και φτάνομεν από Ποταμιές εις Αβδού. Είναι σωστός παράδεισος.
Οι άφθονοι κήποι του, τα αμπέλια, ο πλατανοσκεπής Αϊγιωργίτης, ο κατάφυτος εν γένει κάμπος, με τα άφθονα καρύδια, απίδια και κάθε είδους φρούτα συντελούν εις τούτο.
Αλλά είπαμεν ότι ο σκοπός μας δεν είναι να περιγράψωμεν φυσικάς καλλονάς.
Λοιπόν, καίτοι από το Αβδού κατήγετο ο μέγας Σ. Ξανθουδίδης, εν τούτοις, πλην ολίγων σημειώσεών του δια τας εκκλησίας Αγ. Κωνσταντίνου και Παναγιάν, ουδεμίαν άλλην ιστορικήν εργασίαν έχει
κάμει δι' αυτό. Ίσως δια το ότι δεν υπήρχε τι το άξιον λόγου.
Και τώρα ας έλθωμεν εις την ονομασίαν του Αβδού.
Τίποτε το εξηκριβωμένον δεν υπάρχει δια την προέλευσιν του ονόματός του.
Υπάρχει μία παράδοσις κατά την οποίαν μερικοί ξένοι ήρχοντο προς το Αβδού. Μόλις δε το αντίκρισαν από μακράν εφώναξαν:
-A! Ιδού!
Αι λέξεις δε αυταί μετεβλήθησαν - πώς και γιατί μην ερωτάτε - εις Αβδού.
Ο μύθος εννοείται είναι πολύ παιδαριώδης.
Η ιδική μου γνώμη - αν επιτρέπεται να έχω τοιαύτην - είναι ότι το Αβδού οφείλει το όνομά του όπως και τα Αβδουλιανά των Χανίων και το Αβδουλάρ της θεσσαλίας, δηλαδή εις το τουρκικόν όνομα
Αβδούλ. Είναι πολύ πιθανόν κάποιος Τούρκος Αβδούλ να έδρα ποτέ στο Αβδού και τοιουτοτρόπως
να έμεινε το όνομά του.
Αυτή είναι τουλάχιστον η γνώμη την οποίαν εμόρφωσα κατόπιν μελέτης του ζητήματος.
Το Αβδού ανέκαθεν φημίζεται δια τους καπετάνιους του και την καπετανιάν των!
Οι Καγιαμπήδες, ο Νταφώτης και τόσοι άλλοι είναι θρέμματα του Αβδού.
θα ήξιζεν όμως κάποιος από τους μορφωμένους νέους του Αβδού ν' ασχοληθή με την περισυλλογήν βιογραφικών και ιστορικών πληροφοριών δι' αυτούς.
Το καλοκαίρι ευρίσκοντο εδώ πολλοί Αβδιώτες από το Ηράκλειον, Αθήνας κλπ. το υπόλοιπον έτος η ζωή του χωριού δεν διαφέρει από την συνήθη ζωήν ενός χωριού.
Εις παλαιότερα έτη υπήρχε σκοπευτικός και αθλητικός σύλλογος, ο οποίος επανιδρύθη προ δύο ετών, έζησε ολιγόμηνον διάστημα και ενεκρώθη αδόξως χάρις εις τας φιλονικείας και την αδράνειαν των μελών και των ιθυνόντων εν γένει.
Το μόνον το οποίον έχει να επιδείξη από όλην την πνευματικήν του κίνησιν το Αβδού είναι η "Σφαίρα", εν πολυγραφημένον οκτασέλιδον περιοδικόν που εξεδίδετο προ διετίας.
Σήμερον οι νέοι της τότε, εσοβαροποιήθησαν... οι δε νεώτεροι άγνωστον διατί δεν επιθυμούν να συνεχίσουν το έργον εκείνων.
Αυτά δια την κίνησιν του Αβδού.
Κατά τα λοιπά έχομεν να παρατηρήσωμεν και δι' αυτό, ότι και δια τα λοιπά χωριά. Υποφέρει και αυτό από ότι υποφέρει και η λοιπή ύπαιθρος.
Παρουσιάζονται εδώ αι ίδιαι ανάγκαι και η κατάστασις, δια την οποίαν διαρκώς φωνάζει ο τύπος, θα ομιλήσωμεν δε και ημείς περί αυτών ίσως μετά το πέρας της ερεύνης μας ταύτης.
ΣΤΥΛ. ΦΙΩΡΑΚΗΣ

"ΕΠΑΡΧΙΑ" 22/9/1930
Γ'
Σήμερον θα κάμωμεν μίαν παρένθεσιν και φανταζόμεθα ότι θα τύχωμεν δι' αυτό της συγγνώμης των αναγνωστών μας.
Εις το Αβδού υπάρχει ένας ποιητής ή μάλλον ένας λαϊκός ποιητής. Ο Ιωάννης Γαρεφαλάκης ή Γαρεφαλογιάννης, όπως τον λέγουν οι συγχωριανοί του. Είναι ενενήντα περίπου ετών, τα λόγια του είναι μετρημένα και η ψυχή του εξαιρετικά καλοκάγαθη. Όσον αφορά το παρουσιαστικόν είναι ένας συνηθισμένος βρακοφόρος χωριάτης.
Δια να είναι όμως κανείς ποιητής πρέπει να έχη και ποιήματα δια να μας τα παρουσιάση.
Ο Γαρεφαλογιάννης όμως δεν έχει να μας παρουσιάση ποιήματα ή μάλλον τα ποιήματά του δεν τα γράφει αφ' ενός διότι δεν βλέπει τον λόγον να τα γράψη, αφ' ετέρου δε διότι απλούστατα αι γραμματικαίτου γνώσεις είναι ολίγαι.
Χωρίς αμφιβολίαν όμως ο Γαρεφαλογιάννης είναι ποιητική ιδιοφυΐα. Εγεννήθη εκ φύσεως ποιητής. Δεν προσεπάθησε να γίνη.
Ας μη νομισθή ότι μία απλή ομοιοκαταληξία, ένα συνηθισμένον περιεχόμενον αποτελείτο ποίημα
του Γαρεφαλογιάννη.
Πνεύμα προ παντός πνεύμα, είναι εκείνο που διακρίνει τας "μαντινάδας" του.
Ενα επεισόδιον λαμβάνει χώραν, αμέσως το σατυρίζει.
Κάποιος τον πειράζει αμέσως του δίδει την απάντησιν.
Οταν οι Λαγκαδιώτες, προ ολίγων ετών, όπως εγράψαμεν εις προηγούμενον φύλλον, κατεσκεύαζαν μόνοι των τον δρόμον της Λαγκάδος, ήλθεν, εις την τοποθεσίαν Πρινολάγκαδον όπου εργάζοντο ο πολιτευτής κ. Κοκκινάκης, αν δεν απατώμαι με μηχανικούς, δια να μετρήσουν δια μυριοστήν φοράν τον πολυπαθή αυτόν δρόμον, υποσχόμενος ότι χάρις εις τας φροντίδας των ο δρόμος αυτός θα κατασκευασθή υπό του Κράτους κλπ.
Τότε ο Γαρεφαλογιάννης με το πρέπον ύφος και με βαθύν αναστεναγμόν βροντοφώνησε:
Καϋμένο Πρινολάγκαδο,
Πολυβασανισμένο!
Πόσες φορές να σ' έχουνε
Οι... λούστροι μετρημένο!

Και εννοείται ότι κατόπιν τούτου, οι ανεπιθύμητοι επισκέπται ...ώχοντο απιόντες!...
Πολύ βαρύς, αλήθεια ο χαρακτηρισμός, αλλά προέρχεται βεβαίως από χωρικόν.
Αλλοτε πάλιν όταν κάποιος από το Καλό Χωριό, μου φαίνεται κάτι είπε στον Γαρεφαλογιάννη για να τον πειράξη, έλαβεν αυτήν την απάντησιν:

Το πνεύμα το ακάθαρτο,
σ' έχει κυριευμένο
και θα σε πάνε γρήγορα
στην Κέρκυρα δεμένο...

Οταν δε κάποτε εζήτησε μαζύ με άλλους χωριανούς φιλοξενίαν εις κάποιο χάνι ενός Λασηθιώτου και αυτός δεν τους εδέχθη, επειδή ίσως εφοβήθη μήπως δεν πληρώσουν, είπε με οίκτον:

Ανθρωπος ο φιλάργυρος
ποτέ δεν έχει φίλους
κι' η επαρχία Λασηθιού
βγάζει και πού και χοίρους...

Και πόσα ακόμη τέτοια σπιρτόζικα και ετοιμόλογα παραδείγματα δεν θα ημπορούσε κανείς να φέρη, παραδείγματα που ενθυμίζουν πολύ τον μακαρίτη Διαλυνομιχάλη και την περίφημη απάντησίν του:
Έτσα το 'φέραν οι καιροί
επάνω στο σαμάρι
να κάθωντ' οι γαϊδάροι!

Το μόνον ποίημα του Γαρεφαλογιάννη που εδημοσιεύθη ήτο προ ετών στην "Ν. Εφημερίδα" όταν
ήτο διευθυντής ο κ. Δ. Σουριαδάκης.
Ενθυμείσθε τότε τα διάφορα συλλαλητήρια κατά της κυβερνήσεως (1928). Τότε λοιπόν εδημοσιεύθη στην "Νέα Εφημερίδα", - τη φροντίδι του πατρός μου, ένα στιχούργημά του, στο οποίον με ζωηρά χρώματα εξέθετε την αδιαφορίαν της Κυβερνήσεως, και την κατάστασιν των χωρικών. Μεταξύ δε των άλλων πολλών έλεγε:

Κι αν αποθάνη και κανείς,
πριν κάμουν την κηδείαν
Οι κληρονόμοι έρχονται
από την Εφορείαν
κι' έρχονται και αρπάζουνε
το πράγμα του κοσμάκι
και τον χωριάτη ολόγυμνον
αφίνουν στο σοκκάκι...

Και στο τέλος, αναφερόμενος στην προσωπικήν προαιρετικήν εργασίαν των Λαγκαδιωτών, που κατεσκευάσαν μόνοι των τον δρόμον έλεγε:

...Αβδού, Γωνιές και Ποταμιές
να μη ζητούνε φόρους
γιατί εκοπιάσαμε
κι' εκάμαμε τους δρόμους.
Αλλοιώς να μας πληρώσουνε
τα μεροκάματά μας
προτού ν' αρματωθούμενε
με τα σιδερικά μας.

Αυτός ο Κεφαλογιάννης, ο λαϊκός ποιητής του Αβδού, "που τρέχει η γλώσσα του σαν νερό κι' ο νους του κατεβάζει γομάρια μαντινάδες!"...

ΣΤΥΛ. ΦΙΩΡΑΚΗΣ

"ΕΠΑΡΧΙΑ" 23/9/1930
Τα κοινοτικά ζητήματα του Αβδού έχουν να μας παρουσιάσουν πολλά σκάνδαλα τα οποία έλαβον χώραν κατά την προ τελευταίαν των εκλογών περίοδον.
Κατεσπαταλήθησαν χιλιάδες ασκόπως δι' έργα τα οποία μόνον άτομα θα εξυπηρέτουν και όμως παρά τας διαμαρτυρίας, πολλών ενδιαφερομένων δια το καλόν του τόπου, αι προϊστάμεναι και αρμόδιαι αρχαί δεν έλαβον τον κόπον να επεμβούν και να προλάβουν την άσκοπον δαπάνην.
Αυτά όμως αποτελούν παρελθοντολογίαν. Το σημερινόν Κ. Συμβούλιον περιέχει ευτυχώς στοιχεία τα οποία δεν εννοούν να υποτάσσουν το καλόν της Κοινότητος εις τα κομματικά και προσωπικά συμφέροντα μερικών μικρανθρώπων.
Εν τούτοις όμως τα αγροτικά ούτε σήμερον δεν ευρίσκονται εντάξει δια λόγους ψηφοθηρικών πάλιν υπολογισμών, τους οποίους δυστυχώς ο χώρος δεν μας επιτρέπει εν πλάτει να εκθέσωμεν.
Αλλά ούτε και αυτά τα εκκλησιαστικά, μετά την ασθένειαν του Σεβασμιωτάτου Κερβέρου της Εκκλησίας μας, ευρίσκονται εις καλήν κατάστασιν.
Διάφοροι διχόνοιαι μεταξύ των ιερέων και των επιτρόπων νεφελώνουν καθημερινώς τον ορίζοντα, κάμνουν το θρησκευτικόν συναίσθημα του κόσμου να ατονήση και να πιστεύση ότι περισσότεροι ακολουθούν τον Χριστόν δια τους άρτους, παρά δια τα θαύματα.
Μη επιθυμούντες να εισέλθωμεν εις αναλυτικάς λεπτομερείας, κρίνομεν καλόν να σταματήσωμεν την επί του προκειμένου συζήτησιν, αφού αναφέρωμεν και το εξής. Το κτηματολόγιον της εκκλησιαστικής περιουσίας του Αβδού έχει χαθή!!! Ξεύρετε όμως πώς και διατί; Απλούστατα. Οι κατά καιρούς επίτροποι εσφετερίσθησαν και κατέλαβον παρανόμως εκκλησιαστικά κτήματα και κατόπιν εσοφίσθησαν την εξαφάνισιν του κτηματολογίου.
Αυτό ομολογεί ομοφώνως και με αηδίαν η κοινή γνώμη.
Ο τοιούτος μάλιστα ιεροσυλισμός και σφετερισμός έλαβε χώραν εις μεγάλιν έκτασιν προκειμένου περί της απεράντου περιουσίας της Αγ. Φωτεινής, αξίας πολλών εκατομμυρίων, η οποία κατά μέγα μέρος έχει διαρπαγή.
Τί μέλλει λοιπόν γενέσθαι;
Δεδομένου ότι ζουν ακόμη επιτρόποι κατά πολύ αξιόπιστοι της εποχής εκείνης, νομίζομεν ότι έπρεπε να κληθούν, δια vα δώσουν πληροφορίας, αι οποίαι κατόπιν ειδικού και αυστηρού ελέγχου να χρησιμεύσουν προς σύνταξιν νέου κτηματολογίου.
Νομίζομεν ότι τώρα εφ' όσον είναι καιρός οφείλεται να ληφθούν όλα τα μέτρα προς προστασίαν της διακινδυνεούσης εκκλησιαστικής περιουσίας, της οποίας ο σκοπός είναι υψηλότερος από το καταφάγωμα των επιτηδείων. Ελπίζομεν ότι ήδη που ο Σεβασμιώτατος ανέλαβε και πάλιν την διοίκησιν της εκκλησίας να επιληφθή του ζητήματος.
¶λλο ζήτημα, τέλος, το οποίον απασχολεί το Αβδού είναι η λαϊκή αγορά.
Προ μηνών ήρχισε να λαμβάνη χώραν τοιαύτη κάθε Πέμπτην, αλλά, είτε διότι είναι κακώς διοργανωμένη, είτε διότι δεν διαφημίσθη καταλλήλως, είτε ακόμη διότι, ένεκα του ολεθρίου τοπικιστικού πνεύματος δεν ευρίσκει προθύμους τους κατοίκους των γειτονικών χωρίων, απέτυχεν εν μέρει.
Εάν λάβωμεν υπ' όψιν την κεντρικήν θέσιν του Αβδού και τα ωφελήματα τα οποία θα προέκυπτον από αυτήν νομίζομεν ότι θα έπρεπε δια της προσωπικής επεμβάσεως και αυτού τούτου του κ. Νομάρχου και δια της καλυτέρας προπαγάνδας και διοργανώσεων να εξελιχθή εις αγοράν παρομοίαν του Αρκαλοχωρίου.
ΣΤΥΛ. ΦΙΩΡΑΚΗΣ

"ΕΛΕΥΘΕΡA ΣΚΕΨΙΣ" 9/10/1930
στη στήλη ΕΙΔΗΣΕΙΣ
Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΑΒΔΟΥ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔA
Το Αβδού όπερ ανέκαθεν υπήρξεν το κέντρο εκκινήσεως των επαναστατών, η γενέτειρα και τροφός γενναιοτάτων και γνωστοτάτων εντός και εκτός Κρήτης οπλαρχηγών κατά τας εορτάς της εκατονταετηρίδος εκτός του ότι ετιμήθη και επέδειξεν τας πινακίδας του Δήμου Ηρακλείου που ανέγραφον τους οπλαρχηγούς του Καγιαμπήν, Ξανθουδίδην, Τουτουντζάκη, Νταφώτην και Παπίτσαν, επέδειξεν εισέτι εις την προς τούτο ορισθείσαν αίθουσαν του Μουσείου την προτομήν του Χατζή Νικ. Καγιαμπή όστις επολέμησεν εις Μεσολόγγι, Ναυαρίνον, και Φάληρον υπήρξεν σημαιοφόρος του Καραϊσκάκη και έλαβεν μέρος ως οπλαρχηγός εις όλας τας Κρητικάς Επαναστάσεις από του 1821-1883. Κάτωθεν της προτομής του ευρίσκονται το ολμοβόλον κανόνι του, τα όπλα του με σχετικόν παράσημον του Οθωνος και το τεραστίου μεγέθους τσιμπούκι του της σημαίας του ευρισκομένης με τα όπλα του Καραϊσκάκη εις το Μουσείον Αθηνών.
Επέδειξεν την προτομήν του οπλαρχηγού Αντωνίου Ξανθουδίδου ή Ζωγράφου με τα αργυρά όπλα του άτινα υπερείχον όλων των λοιπών και με παράσημον ανδρείας απονεμηθέν αυτώ παρά του Βασιλέως Γεωργίου του A'. Επίσης επέδειξεν τας εικόνας των οπλαρχηγών Δ. Ν. Καγιαμπή και Ι. Γ. Μανουσάκη προσκομισθείσας εις το Μουσείον παρά του διδασκάλου Ι.Μ. Μανουσάκη.
Εκ των επιζώντων δε οπλαρχηγών επέδειξεν τους κ.κ. Γ. Κ. Κοκκινάκην και Ν. Μ. Γουβιανάκην του δευτέρου όντος μετά πλήρους πανοπλίας. Την σημαίαν του οπλαρχηγού κ. Γ. Κοκκινάκη κεντηθείσα εν Αθήναις παρά των εκείσε ευρισκομένων Κρησσών Δ/δων 1) Χαρίκλ. Ν. Μπαμιεδάκη 2) Ειρήνης Δασκαλάκη νυν χήρας Καλλέργη 3) Ουρανίας Γεωργιάδου νυν σύζυγος Εμμ. Χουρδάκη 4) Ελένης Γεωργιάδου σύζ. Γ. Μπαμιεδάκη 5) Ελένης Φιλιππίδου σύζ. Ε. Λεβέντη 6) Αρτεμισίας Φιλιππίδου και 7) Χαρίκλ. Λουκάκη, την σημαίαν ταύτην εκράτουν οι ίδιοι της σημαιοφόροι και παραστάται Ι. Γ. Πινακουλάκης, Ε. Νταφώτης, Ε. Ν. Καγιαμπής, Ν. Α. Πασχαλίδης (όστις άριστα εχόρευσεν Και κρητικόν χορόν εις Τρεις Καμάρες), Ζαχ. Χ. Τυλιανάκης, Χ. Ι. Βουράκης, Αντ. Γεωργ. Χ. Πινακουλάκης και Ιωάν. Κατσανάκης.
Επίσης τον σημαιοφόρον του εκ Μοχού οπλαρχηγού Εμμ. Μπιτζαράκη, Γεώργ. Ν. Γουβιανάκη ή Φάκιον, με την σημαίαν του ήτις εις το μέσον φέρει τας λέξεις "'Ενωσις ή θάνατος".

Ι. Μ. Μαν.
(Σημείωση: Τα παραπάνω αρχικά υποδηλούν τον Ιωάν. Μιλτιάδου Μανουσάκην)

"ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΣΚΕΨΙΣ" 21/8/1931

ΚΡΗΤΙΚΑ ΤΟΠΕΙΑ
Σπάνιο και ευχάριστο αλήθεια το θέαμα του χωριού που συνδυάζει τις εξαίσιες φυσικές καλλονές του και την ανείπωτη καλωσύνη και ευγένεια των κατοίκων του: Το Λβδού. Το Αβδού δεν είναι ένα χωριό που ο τόνος της χωριάτικης ζωής είναι ο ίδιος με τ' άλλα, με μικρές παραλλαγές. Εχει κάτι το ιδιαίτερο απάνω του που σε ελκύει, που κατακτά την συμπάθεια του επισκέπτη και γεννά αργότερα φιλοξενία, η ευγένεια η απαράμιλλη των κατοίκων του που υποχρεώνουν. Είναι η θέα των θαυμάσιων τοπείων του που γοητεύουν με τα θεόρατα αιωνόβια πλατάνια και τις ωραίες θέσεις των στο πλαίσιο ενός απερίγραπτου σούρουπου; Ή είναι η ποίησις των βουνών του που ξαπλώνουν αναπαυτικώτατα τις καμπύλες τους στην καθαρήν ατμόσφαιρα του αυγουστιάτικου βραδυού; Των ερειπωμένων εξωκκλησιών του που ασπρίζουν στο πράσινο φόντο των βουνοπλαγιών, ανέκφραστα ώμορφες στην ολόχρονη μελαγχολική τους μοναξιά;
Το έχω δει πάνω από πέντε φορές το Αβδού. Κάθε φορά που το επισκέπτομαι βρίσκω κάτι τι το αλλοιώτικο που δεν είδα: Μια καινούργια ομορφιά στις τόσες, μια νέα έκπληξη στις άλλες.
Το Καπετανοχώρι ξαίρει να τραβά. Δίπλα στην οργιαστική βλάστηση των περιβολιών του με τα βαθύσκια δένδρα, η λεβεντιά, η αλησμόνητη φιλοξενία των Αβδιωτών.
Και τα βράδια που οι χωριανοί γυρίζουν με τραγούδια από τις δουλειές τους και τις σκόλες που πηγαίνουν στην εκκλησία με τα γιορτινά τους - στην συμπαθητική εκκλησούλα που ασπρίζει στο πράσινο των κυπαρισσιών πέρα από τη γέφυρα - το Αβδού παίρνει τη ζωή της νιότης που γλεντά, που ξαίρει να γλεντά. Το ίδιο και τα βράδια που το τραγούδι με τη συνοδεία του μαντολίνου και της λύρας παίρνει το δρόμο του ρωμαντικού περιπάτου των καταπράσινων μονοπατιών.
Το Αβδού είναι και έχει όλα τα προσόντα ενός θαυμάσιου κέντρου παραθερισμού. Για να πραγματοποιηθή ολότελα πρέπει να γίνουν ωρισμένα έργα τα οποία είμαι βέβαιος ότι θα γίνουν και μάλιστα γρήγορα.
Την βεβαιότητά μου την στηρίζω στο πνεύμα αλληλεγγύης και αγάπης που βασιλεύει εκεί, πράγμα εκπληκτικό αλήθεια για όσους ξέρουν τα κομματικά και τις ψευτοφιλοτιμίες που καταστρέφουν σ' όλα τα χωριά κάθε προοδευτική κίνηση. Παράδειγμα η πρόσφατος εκλογή του Κοινοτικού Προέδρου. Πουθενά τα γνωστά πάθη και οι ακρότητες των εκλογικών ημερών. Ο κ. Φιωράκης ήταν ο κατάλληλος και η εκλογή του ήταν αποτέλεσμα ομοφώνου γνώμης των συγχωριανών. Απ' αυτόν περιμένει το Αβδού την τακτοποίησιν και τον εξωραϊσμόν του για να ανοιχθή διάπλατα η Πόρτα του παραθερισμού προς την κωμόπολιν με τα θαυμαστά τοπεία και το λαμπρόν παρελθόν.

"ΚΡΗΤΙΚΑ ΝΕΑ" 6/4/1936
απο τη στήλη ΣΚΕΨΕΙΣ ΚΑΙ ΚΡΙΣΕΙΣ
ΤΟ ΚΑΤΑΝΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΓΡΟΦΥΛΑΚΗΣ

Εις το χωρίον Αβδού Πεδιάδος άγνωστοι εν καιρώ νυχτός εισήλθον προ τεσσάρων ημερών εις τον κήπον του κ. Δημ. Καγιαμπάκη, κείμενον εντός σχεδόν του χωρίου και του απέκοψαν τας εις αυτόν κιτρέας του!!! Εν τω μεταξύ εις το χωρίον αυτό υπάρχουν τρεις αγροφύλακες, οι οποίοι τόσον καλώς φαίνεται εκπληρούν τα καθήκοντά των, ώστε οι κακοποιοί ήσαν ήσυχοι και είχον όλην την άνεσιν να διαπράξουν το έγκλημά των χωρίς ουδένα φόβον.
Σκεφθήτε τώρα πόσον ευκολώτερον και ακινδυνώτερον είναι δυνατόν να λάβη χώραν μια οιαδήποτε αγροζημία. Συμπεράνατε αν υπάρχει αγροφυλακή εις ποίαν κατάστασιν ευρίσκεται και τι εξυπηρετεί. Τι εξυπηρετεί; Αλλ' υπάρχει καθόλου ανάγκη ερωτήσεως; Εξυπηρετεί απλούστατα το κόμμα ως επανειλημμένως μέχρι σήμερον έχομεν τονίσει. Τίποτε περισσότερον. Έχομεν λοιπόν αγροφυλακή εκ του κόμματος προερχομένην και δια το κόμμα δουλεύουσα.
Ουδεμίαν γενικωτέραν υπηρεσίαν προσφέρει, ως έχει σήμερον και θα έλεγεν κανείς εις στιγμήν απογνώσεως, πως θα ήτο καλύτερον να λείπη. Οπωσδήποτε η κατάστασις αυτή δεν δύναται να συνεχισθή επί πολύ, αλλ' επιβάλλεται ίνα το Σώμα της Αγροφυλακής εξαγνισθή, ίνα απαλλαχθή το ταχύτερον από το μίασμα των κακών στοιχείων που περικλείει εις τους κόλπους του. Αυτό πρέπει να προσέξωμεν όλοι και ιδιαιτέρως οι κ.κ. Βουλευταί αν θέλουν ν' απαλλάξουν τους αγρότας από την μάστιγαν αυτήν της υπαίθρου.

"ΚΡΗΤΙΚΑ ΝΕΑ" 7/5/1936
ΕΚΔΡΟΜΗ ΟΡΕΙΒΑΤΙΚΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
9-ΙΟ Μαΐου ΜΟΧΟΣ - ΑΒΔΟΥ - ΑΓΙΑ ΦΩΤΕΙΝΗ

Σάββατον 9 Μαϊου: Εκκίνησις δι' αυτοκινήτου εις Σταλίδαν. Εκείθεν πεζή μέσω Μοχού εις Αβδού όπου διανυκτέρευσις. Πορεία 2.30 ωρών.

Κυριακή 10 Μαίου: Αναχώρησις 6ην πρωινήν εις Αγίαν Φωτεινήν. Εκείθεν άνοδος εξ Αγίας Φωτεινής και δια βουνοκορφής εις Σελί μέσω Κεράς-Κράσι εις Μάλλια, οπόθεν δι' αυτοκινήτου επιστροφή εις Ηράκλειον. Πορεία 6 ωρών.

Δικαίωμα συμμετοχής δια μη μέλη 70 δραχμάς.

"Η ΙΔΗ" 16/9/1937
από την στήλην ΖΗΤΗΜΑΤΛ
Το χωρίον Αβδού Πεδιάδος εξελίσσεται από τινος εις ωραίαν κωμόπολιν και κέντρον παραθερισμού μοναδικόν.
Εκτός του ότι οι κάτοικοί του διακρίνονται δια την ευγένειαν και τα φιλόξενα αισθήματα αυτών, ενθουσιάζεται ο επισκέπτης με την μεγάλην καθαριότητα του χωρίου τούτου.
Επίσης έχει ξενοδοχείον ύπνου και καφενεία καθαρά και ευπρόσωπα τα οποία δύνανται να συναγωνισθούν εις εμφάνισιν πολλά και της πόλεώς μας ακόμη.. Θα ήτο ευτύχημα εάν το παράδειγμα του χωρίου τούτου ηκολούθουν και πολύ μεγαλύτερα χωρία και κωμοπόλεις όχι μόνον του Νομού μας αλλά καιτης Νήσου μας ολοκλήρου.

"ΙΔΗ" 7/4/1938
από την στήλην ΖΗΤΗΜΑΤΑ
ΜΙΑ ΩΡΑΙΑ ΔΡΑΣΙΣ

Διεπιστώθη επισήμως ότι οι πρόσκοποι Αβδού Πεδιάδος προέβησαν εις την εξημέρωσιν δισχιλίων και πλέον αγρίων δένδρων δι' εμβολιασμού εις την περιφέρεια της κωμωπόλεώς των. Η ωραία των εργασία αύτη νομίζομεν ότι αξίζει όχι μόνον πολλής προσοχής αλλά και δημοσίου επαίνου διότι πράγματι αποτελεί κοινωνικήν και εθνικήν υπηρεσίαν και πρέπει να εύρη μιμητάς όλα τα Ελληνόπουλα της υπαίθρου μας ιδία χώρας.

"ΙΔΗ" 20/12/1938
ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟΝ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΝΤAΦΩΤΗ
ΜΙΑ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΚΟΠΩΝ AΒΔΟΥ
Aβδού (του ανταποκριτού μας).
Εις μίαν εποχήν καθ' ην επεκράτησεν η τάσις ν' αποκατασταθεί και να τιμηθή η μνήμη όλων εκείνων οι οποίοι κατά καιρούς είτε δια των όπλων είτε δια της γραφίδος, συνετέλεσαν ώστε να δοξασθή το Κρητικόν όνομα, ν' αποκτήση η Μεγαλόνησος την ελευθερία της και να καταλάβη και πάλιν την θέσιν της εν μέσω του πεπολιτισμένου κόσμου, αποβαίνει απορίας άξιον πως ελησμονήθη το όνομα του Ιωάννου Νταφώτη.
Δεν είναι ανάγκη να είπη τις πολλά δια να εξηγήση οποίαι αι υπηρεσίαι τας οποίας ο Ήρως ούτος προσέφερεν και προς την Ελληνικήν Πατρίδα κατά τον Μακεδονικό αγώνα, αλλ' ειδικώτερον κατά τον τελευταίον απελευθερωτικόν αγώνα της Κρήτης, ως Αρχηγός των υπερασπιστών του Μετώπου των Αρχανών, ως εμπνευσμένος εκεί Διοικητής του Τάγματος Επιλέκτων Κρητών, δια να φύγη εις το τέλος πικραμένος από τους συμπολεμιστές και τους αγνώμονας συμπατριώτας του εις την ξένην όπου και απεβίωσεν αυτοεξόριστος. Ο Ιω. Νταφώτης χωρίς υπερβολήν υπήρξεν ο τελευταίος χρονικώς εκ των μεγάλων εκείνων φυσιογνωμιών αι οποίαι εχάρισαν εις την Μεγαλόνησον την περιπόθητον ελευθερίαν. Χωρίς την συμβολή του, ασφαλώς ο τελευταίος αγών της Κρήτης δεν θα έβαινε τόσον ραγδαίως προςτο αίσιον τέρμα του.
Οι πρόσκοποι του Αβδού, των οποίων έχω την τιμήν να προίσταμαι, θεωρούν ότι έχουν καθήκον επιτακτικόν να πρωτοστατήσουν ώστε να τιμηθή η μνήμη του επιφανούς τέκνου του χωρίου των Ιω. Νταφώτη.
Προς τούτο απηύθυναν ήδη σχετικάς εκκλήσεις προς τον Εξοχώτατον Υπουργόν Διοικητήν Πρωτευούσης και αλλαχού επί τω τέλει του να επιτύχουν την κατασκευήν μιας προτομής (ως έγινεν ήδη δι' άλλους δευτερευούσης σημασίας αγωνιστάς) ήτις και θα στηθή εις την γενέτειράν του, Αβδού.
Έχομεν κατόπιν αυτών την τιμήν να παρακαλέσωμεν όπως και υμείς από των στηλών της εγκρίτου εφημερίδος σας, ευαρεστηθήτε να συμβάλητε εις την ην αναλάβομεν προσπάθειαν.

Μετά τιμής και ευχαριστιών
Νικόλαος Γ. Φραγκάκης

"AΝΟΡθΩΣΙΣ" 25/8/1939
από την στήλη Η ΑΛΛΗ ΚΡΗΤΗ
Το προοδευτικόν Αβδού εξελίσσεται συνεχώς
Αβδού, Αύγουστος (του ανταποκριτού μας)

Στην καρδιά της Λαγκάδος, το Αβδού, είναι ένα από τα πλουσιώτερα και τα προοδευτικώτερα χωριά του νομού. Απέραντοι ελαιώνες το περιβάλλουν. Και τ' άσπρα σπίτια του σχίζουν το δάσος και ξεπροβάλλουν από το πράσινο ωσάν κομψές βιλλίτσες. Κατάρρυτες οι γύρω ρεμματιές είναι συγχρόνως κατάφυτες από οπωροφόρα δένδρα και αποτελούν περιβόλια γραφικά. Και μέσα το Αβδού είναι ωραίο, καθαρό, πολιτισμένο. Συντελούν δε σπουδαίως εις την ανάπτυξιν του πολιτσιμού και οι πολυπληθείς μορφωμένοι, επιστήμονες, διανοούμενοι γενικά κάτοικοί του. Γιατί Πρέπει να σημειωθή ότι όπως εις τους χρόνους των επαναστάσεων και των εθνικών εξεγέρσεων οι κάτοικοι του Αβδού ευρίσκοντο πάντα εις την πρώτην γραμμήν και διεκρίνοντο δια τον εύστοχον χειρισμόν των όπλων, έτσι και μετά την απελευθέρωσιν της Κρήτης, διακρίνονται εις τα γράμματα και τας επιστήμας. Εδώ το όπλον αντικατεστάθη πραγματικώς από το άροτρον και το ξίφος από την πένναν. 'Ετσι το Αβδού, αποτελεί υπόδειγμα και για τα άλλα γύρω χωριά. Είναι δε όντως και τα χωριά αυτά προοδευμένα, παραγωγικά, πολιτισμένα. Οι Ποταμιές, το Σφενδήλι, οι Γωνιές εξελίσσονται, ραγδαίως, εις όλους τους τομείς, εις όλα τα πεδία της προόδου και του πολιτισμού. Θα είναι δε ακόμη μεγαλυτέρα η πρόοδος του διαμερίσματος αυτού, όταν εξασφαλισθή μόνιμος, τακτική άνετος δι' αυτοκινήτου συγκοινωνίαι. Και ελπίζεται ότι θα επιτευχθή τούτο ταχέως. Και σήμερον άλλωστε διέρχεται αυτοκίνητον και φθάνει μέχρι Γωνιών χάρις εις την διανοιχθείσαν δια προσωπικής εργασίας των κατοίκων οδόν. Θα κατασκευασθή όμως, φανταζόμεθα μόνιμος αμαξιτή οδός ταχέως δεδομένου μάλιστα ότι θα εξυπηρετήση και τας μεταφοράς του σιδηρωρυχείου Κεράς του οποίου η εκμετάλλευσις ήρχισεν και τας ανάγκας του οροπεδίου Λασηθίου του οποίου τα πλούσια και εκλεκτά προϊόντα καταναλίσκονται κυρίως εις το Ηράκλειον. Συντόμως επίσης θα επιτελέση το Αβδού ένα μεγάλο χρέος του προς ένα εκλεκτόν του τέκνον: Τον Νταφώτην. θα ανεγείρη τον ανδριάντα του εις την κεντρικήν πλατείαν. Ο έρανος ήρχισε. Και όλοι εισφέρουν με προθυμίαν. Ετσι θ' αποθανατισθή εις το μάρμαρον ο ήρως που απεθανατίσθη και με τους εθνικούς αγώνας του.

Διαβάστε το παρακάτω άρθρο του δασκάλου του Μανουσάκη, για να δείτε πως προέκυψε η παράδοση για την ονομασία του Αβδού από τον ανάλογο προφήτη. Μη παραλείψετε όμως και το επόμενο άρθρο, που είναι μια απάντηση σε όσα υποστηρίζει για την ονομασία. Αξίζει τον κόπο!

"ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ" 13/12/1956
ΤΟΠΩΝΥΜΙΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ AΒΔΟΥ...
Του κ. Ιωάννου Μανουσάκη

Πριν λίγα χρόνια, ήλθαν στο Αβδού, προσκυνηταί και λάτρεις των ιερών ναών του και των εξαιρετικών τοιχογραφιών του, οι διαπρεπείς επιστήμονες και εξερευνηταί κ. κ. Λινάρδος, καθηγητής, Μαρίνος Καλλιγάς, Νικ. Σταυρινίδης και ο Νομομηχανικός κ. Λασηθιωτάκης. Αμέσως μετά την γνωριμίαν μας, μου απηύθυνεν ο κ. Σταυρινίδης την ερώτησιν: "Τι γνωρίζετε για την ονοματολογίαν του Αβδού;". Του απήντησα όσα ο αείμνηστος Στεφ. Ξανθουδίδης έγραψεν. Αλλά με στωϊκότητα, βαθύνοιαν και επιστημονική σοβαρότητα μου απήντησε:
- Σαν δάσκαλος πούσαι, γνωρίζεις ότι: Υπάρχουν πόλεις και χωριά πολλά που φέρουν ονόματα Αγίων όπως π.χ. Aγιος Νικόλαος, Aγιος Γεώργιος, Aγιος Κων/νος, Aγιος Μύρων, Αγία Παρασκευή, Απόστολοι, Αγία Βαρβάρα, Aγιοι Δέκα κτλ. Εκεί οι πρώτοι τους κάτοικοι λάτρεψαν με αφοσίωση και φανατισμό έναν Aγιο ή μία Αγία προς χάριν του οποίου και ομώνυμον εκκλησίαν έκτισαν και στο χωρίον των έδωσαν το όνομα του Αγίου ή της Αγίας.
Το ίδιο συνέβη και για το χωριό μας. Εδώ η ζωή του χωριού προχωρεί πολύ πίσω, στην εποχή που ελατρεύοντο οι προφήται. Οι πρώτοι κάτοικοι του Αβδού λάτρεψαν τον προφήτη Αβδιού χάριν του οποίου ασφαλώς θάχαν κτίσει και εκκλησίαν και χάριν του οποίου έδωσαν το όνομα του προφήτη Αβδιού στο χωριό, κατά παραφθοράν δε μεταγενέστερα το Αβδιού έγινε Αβδού.
Η εκδοχή αυτή φέρεται κατ' εμέ πλέον εύλογος και την παραδέχτηκα ανεπιφυλάκτως.
Από σχετική δε έρευνά μου, διαπίστωσα ότι όντως, υπήρχε η εκκλησία του προφήτη Αβδιού στη θέση "Κοντάργια" όπου και διατηρείται θαυμάσια το δάπεδο και τα θεμέλιά της.
Ακόμη διαπίστωσα - ομολογουμένως για πρώτη φορά τότε ότι εις την χορείαν των στυλοβατών της θρησκείας συγκαταλέγεται και ο Προφήτης Αβδιού, που έζησεν τον θ' π.χ. αιώνα, την μνήμην του οποίου εορτάζει η Χριστιανική Εκκλησία την Ι9ην Νοεμβρίου.

"ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ" 18/12/1956
ΤΟΠΩΝΥΜΙΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ
Του κ. ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΙΔΑ ΚΡΑΝΙΩΤΑΚΗ

Έγραψεν ως είπα και ως θα θυμούνται οι παλαιότεροι και οι περί αυτά ασχολούμενοι, ο αείμνηστος θείος Ξανθουδίδης για την ετυμολογία του ΑΒΔΟΥ.
Βέβαια πολύ - πολύ ρωμαντική και ποιητική αυτή και οι νέοι μας βουτηγμένοι στην ύλη δεν μπορούν να χωρέσει το μυαλό τους ένα τέτοιο. Και έρχεται ο συγγενής και καλός μου φίλος και από τα πλέον αγαπητά μου πρόσωπα στο χωριό και με το δημοσίευμά του (Μεσόγειος 13 τρέχοντος) ανατρέπει όλα αυτά και πειράται να μας πείσει πως το όνομα του χωριού μας επήρε το όνομά του από τον εις θέσιν Κοντάρια παλαιόν Ναόν τον Προφήτη Αβδιού του οποίου και τα θεμέλια ανεκάλυψε, και όχι ως είπεν ο Ξανθουδίδης.
Μετά την έκπληξί μου, για πολύ σκέφτηκα πρώτα να βρω για ποιό λόγο ο Γιάννης Μανουσάκης έγραψεν αυτά. Τί ήθελε να κάμη. Να προσβάλει τις γνώσεις του Ξανθουδίδη και να βγη νέος αυτός καλύτερος θάταν πολύ τολμηρό. Και δεύτερον έπρεπε να απαντήσω σε μιά τέτοια ενέργεια και να απασχολήσωμε και πάλι τις πολύτιμες στήλες της φίλης ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ. Και νάμαι νάχω κάτω το χάρτη της νέας εκδόσεως οίκου Ν. Αλικιώτη και Υιοί, χάρτη λεπτομερέστατο αφού και το Σφεντύλι αναγράφει. Και ακόμη, κατάλογον όλων των προφητών του Ισραήλ και των προ αυτών πάππων, προπάππων πατέρων και αδελφών. Ψάχνω κλεισμένος ώρες να βρω σε ολόκληρη την Κρήτη από Γραμβούσα ως Τομπλού ένα χωριό που το όνομά του νάχει πάρει μπάρεμ πέντε-ξε γράμματα και να πλησιάζει με κανένα από - Αδάμ - ως Δαυϊδ, και από Ησαϊα ως Μαλαχία.
Και απορώ που του φάνηκε του φίλου Μανουσάκη ότι ο Προφήτης Αβδίας εωρτάσθη στο χωριό μας ποιός μπορεί να ξέρη προ πόσων αιώνων και από κει πήρε το όνομά του. Δεν εσκέφθηκεν ο ευλογημένος ότι οι χωριανοί μας γνωστοί ανέκαθεν για την εξυπνάδα τους - υπάρχουν και εξαιρέσεις ως φάνηκε - και ακουσμένοι για το ματραμπαζιλήκι τους ποτέ δεν θα επεκαλούντο την προστασία του μικροτέρου των προφητών; Ησαΐας κεφάλαια 66, Ιερεμίας 52, Ιεζεκιήλ 48, Αβδίας 1, αλλά αφού ναι και καλά θέλει να μας κάμη Εβραίους τη καταγωγή θα προτιμούσαν οι πρόγονοί μας κανένα μεγαλύτερο, ισχυρότερο σαν το Αβραάμ την Εύα το Δαϋιδ, Ησαϊα ως και σήμερα; Ακόμη ότι τα Κοντάργια που σημειώνει είναι μία ώρα περίπου μακρυά από το χωριό σε αληθινό βουνό και ότι κοντύτερα είναι απ' εκεί οι Ασκοί παρά το Αβδού;
Οτι, σαν ως αρχή για την ετυμολογία πήρε τα γράμματα θάτανε κοντύτερο στα πράγματα αν έγραφε ότι το Αβδού πήρε το όνομά του γιατί ο μακαρίτης σουλτάνος Αβδούλ Μετζίτ Χαμί, τούκαμε μια δωρεά μεγάλη και τούδωσε προνόμια να μη πληρώνει φόρους, μπορούσε να προσθέση και τον αριθμό του φιρμανιού και τη χρονολογία.
Τόσο επηρεάστηκε από τους διαπρεπείς καθηγητάς που να νομίση πως βρήκε το ναό του Προφήτη Αβδία και τα θεμέλιά του στα Κοντάρια και το δάπεδό του διατηρούνται θαυμάσια;

"ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΚΡΗΤΗ" 11/2/1966

ΑΝΟΙΚΤΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ
ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΟΥ ΚΑΙ ΠΙΣΤΩΤΙΚΟΥ ΣΥΝΕΤΕΡΙΣΜΟΥ ΑΒΔΟΥ
Προς τον Εξοχώτατον Υπουργόν Συντονισμού κ. Κων/νον Μητσοτάκην
Εις Αθήνας
Κύριε Υπουργέ,
Προ οκτώ περίπου μηνών σε μια σύντομον περιοδείαν σας εις διάφορα διαμερίσματα της Κρήτης, επεσκέφθητε και το ιδικό μας διαμέρισμα.
Πιστεύω να σας μείνη αξέχαστος αυτή σας η περιοδεία, διότι ο λαός της Κρήτης σας περιέβαλε με στοργήν και σας υπεδέχετο παντού με ενθουσιασμόν.
Το ίδιο επράξαμεν και ημείς κατά την διέλευσίν σας εκ της κωμοπόλεώς μας, σας υπεδέχθημεν με ακράτητον ενθουσιασμόν ως γνήσιοι Κρήτες, διότι το πρόσωπόν σας μας ενέπνεεν εμπιστοσύνην. Το Αβδού "η Ακρόπολις του Φιλελευθερισμού" όπως σεις ο ίδιος το ονομάσατε, επανηγύριζεν απ' άκρου εις άκρον με ζητωκραυγάς και κωδωνοκρουσίας κατά την άφιξίν σας. Η πλατεία του χωριού όπως και οι δρόμοι ήτο γεμάτη από ανθρώπους, μυρτιές και λουλούδια και όλοι επερίμεναν να σας δουν και να σας ακούσουν. Σε λίγο ο τότε Υπουργός Οικονομικών βρισκόταν ανάμεσά μας.
Κύριε Υπουργέ
Με μίαν σύντομον ομιλίαν σας και με το χαμόγελον ζωγραφισμένον στο πρόσωπόν σας, μας δώσατε θάρρος και νέες ελπίδες δια την διατήρησιν της ενότητος της Ενώσεως Κέντρου (Ε.Κ.) και τελειώνοντας την σύντομον αυτήν ομιλίαν σας, σεις ο ίδιος κ. Υπουργέ ζητήσατε να σας αναφέρουμε ποία θέματα μας απασχολούν.
Εμείς σαν υπερήφανοι και φιλότιμοι Κρητικοί, δεν σας επιφορτίσαμε με πολλά παρά μόνο με δύο, την τακτοποίησιν του δανείου του Συνεταιρισμού μας με δολλάρια και με την αποζημίωσιν από την Δ.Ε.Η. του Ηλεκτρικού μας δικτύου και μας υποσχεθήκατε προθύμως ότι θα φροντίσετε εσείς προσωπικώς και δια τα δύο θέματα που μας απασχολούν.
Σας κατευοδώσαμεν και φύγατε από το χωριό μας με τις πιο καλές εντυπώσεις δια τους κατοίκους της περιοχής μας.
Εμάς όμως μας έμεινε ως ανάμνησις μόνο η υπόσχεσίς σας:
1. Διότι ναι μεν μόλις πήγατε εις τας Αθήνας δια τα δολλάρια κάτι έγινε, αλλά μόνον δι' εκείνους που είχαν καθυστερουμένας οφειλάς, ενώ δια τους καλοπίστους πελάτας σας δεν έγινε τίποτε και το δολλάριον το εξωφλούμε πάλι με τριάντα δραχμάς και μόλις φθάσωμεν εις το τέρμα της εξωφλήσεώς μας θάρθη πάλι ένας νέος Συντονιστής τύπου Μαρκεζίνη και μίαν εννάτην του μηνός το δολλάριον αυξάνεται εις εξήκοντα δρχ. και έτσι θα βρεθούμε πάλι με νέον χρέος.
2. Δια το ζήτημα αποζημιώσεως του ηλεκτρικού δικτύου μας δεν έγινε απολύτως Τίποτε δι' ο ηναγκάσθη να αναχωρήση η επιτροπή η αποτελουμένη από τον Πρόεδρον της Κοινότητος τον αντιπρόεδρον αυτής και τον Πρόεδρον του Ελαιουργικού Συν/σμού προς συνάντησίν σας εις Αθήνας.
Κατ' αρχάς εστάθη αδύνατον να σας συναντήσωμεν και κατόπιν μεγάλων προσπαθειών κατορθώσαμεν να εισέλθωμεν λάθρα εις το Γενικόν Λογιστήριο μετά του Βουλευτού κ. Πλεύρη και σας υπενθυμίσαμεν πάλιν την υπόσχεσίν σας και σύντομα-σύντομα μας είπατε και πάλι ότι θα φροντίσετε εις πρώτην ευκαιρίαν.
Την φοράν όμως αυτήν δεν σας πιστέψαμε. Είχαμε λοιπόν χάσει κάθε ελπίδα από σας οπόταν απογοητευμένοι επεσκέφθημεν τον κ. Ζίγδην τότε Υπουργόν Βιομηχανίας και ο οποίος μας έδωσεν νέες ελπίδες με την προθυμίαν του να μας δεχθή εις το Υπουργείον του πλέον της ημίσειας ώρας, λες και είμαστε από την ιδιαιτέραν εκλογικήν του περιφέρειαν.
Μας υπεσχέθη ότι θα επιλύση το θέμα μας αφού του υποβάλαμε αίτησιν εις την Δ/νσιν Ενεργείας, Τμήμα Εκμεταλλεύσεως ηλεκτρικού ρεύματος και το επράξαμεν αλλά ευρέθημεν άτυχοι διότι η Κυβέρνησις της Ε.Κ. μετά πέντε ημέρας έπεσεν και ο κ. Ζίγδης επί του οποίου εστηρίξαμεν τας ελπίδας μας απεχώρησε του Υπουργείου.
Ερωτώμεν κ. Υπουργέ Συντονισμού τί θα απαντούσατε περί αυτών; Ασφαλώς τίποτα.
Εάν όμως απαντήσετε όπως και η ΔΕΗ ότι το δίκτυό μας δεν σας χρειάζεται, θα απαντούσαμε και μεις δεν ζητούμε να το πουλήσουμε, ζητούμε να αποζημιωθούμε και να πάρουμε τα λίγα έξοδα που έχουμε κάνει για να φωτίσωμε τους ανθρώπους που η ΔΕΗ είχε αφήσει τόσα χρόνια στο σκοτάδι, όπως έπραξε και για τα γειτονικά χωριά μας θραψανό και Αποστόλους γι' αυτό και έχωμε κάθε νόμιμο δικαίωμα να διεκδικήσωμεν τα δικαιώματά μας.
θα επανέλθωμεν πάλι τας παραμονάς των εκλογών.

Μετά τιμής
Ο Πρόεδρος Ελαιουργικού και Πιστωτικού Συνεταιρισμού Αβδού
Χαράλαμπος Κωστάκης

"ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ" 28/9/1957
από την στήλη Η ΕΠΙΦΥΛΛΙΔA ΤΟΥ ΣAΒΒAΤΟΥ
Ο ΣΟΦΟΣ ΔΩΡΙΕΥΣ του Μεν. Γ. Παρλαμά

Αυτές τις μέρες συμπληρώθηκαν εικοσιεννιά χρόνια από τότε που πέθανε ο Στέφανος Ξανθουδίδης. Ως προσφορά στη μνήμη του δημοσιεύω τις δύο επόμενες επιφυλλίδες.

A'

Οταν μελετά κανείς τη ζωή και το έργο του Στεφάνου Ξανθουδίδη, νοιώθει αυτόματα αποστροφή προς τα λόγια. Ο διαπρεπής αυτός Δωριεύς - όπως τον εχαρακτήρισεν ο Κων/νος Aμαντος - υπήρξεν ο διδάσκαλος της σιωπηλής εργασίας. Γι' αυτό, όταν πριν από τέσσερα χρόνια, στο μνημόσυνο που οργάνωσε η Εταιρία Κρητικών Ιστορικών μελετών, ανέλαβα να μιλήσω για την προσωπικότητά του, βρέθηκα σε πολύ δύσκολη θέση. Ερευνώντας με σκοπό να συνθέσω την ομιλία μου το δημοσιευμένο υλικό - γρήγορα κατάλαβα πως πήγαινα μοιραία να ειπώ λόγια μόνο και μάλιστα ειπωμένα ήδη από τους άλλους. Κι αυτό βέβαια, ενώ κατ' αρχήν δεν είχε καμμία χρησιμότητα, θα ήταν ενδεικτικό - στην περίπτωσή μου τουλάχιστον - πολλής νωθρότητας. Γιατί διαισθανόμουν, πως το μυστικό της προσωπικότητας του Στεφάνου Ξανθουδίδη, δεν είχεν αποκαλυφθή ακόμη.

Ιδού τι δεν μπορούσα να εξηγήσω: Πως ο αρχαιολόγος αυτός με την δωρικήν αυστηρότητα στη μορφή και με την άψογη επιστημονική έκφραση στο έργο, έγινε τόσο δημοφιλής, ώστε τα λαϊκά στρώματα να θρηνήσουν τον θάνατόν του με την ίδια οδύνη που τον εθρήνησαν και οι επιστημονικοί κύκλοι.

Αναζητώντας την εξήγηση κατέφυγα και στον Ανδροκλή Ξανθουδίδη - ανεψιό του Στεφάνου και άγρυπνο φύλακα της μνήμης του - που με προθυμία συγκινητική έθεσε στη διάθεσή μου ογκώδεις φακέλλους από το οικογενειακό του αρχείο, γεμάτο επιστολές, φωτογραφίες, σημειώσεις, αποκόμματα εντύπων - φωνές ψιθυριστές κι ανυστερόβουλες, που θα μπορούσαν να μου πουν την αλήθεια. Ρώτησα ύστερα γέρους χωρικούς από το Αβδού της Πεδιάδας, όπου το 1864 γεννήθηκεν ο Στέφανος Ξανθουδίδης και όπου - από το 1870 ως τα 1875 - έμαθε τα πρώτα γράμματα. Συνομίλησα με δύο Νεαπολίτισσες γηραιές κυρίες, που, μικρές κοπέλλες, τον είχαν γνωρίσει ως Καθηγητή στη μικρή τους πόλη στα 1889-1891, και με απροσδόκητη ευκολία άντλησα πολύτιμα στοιχεία από τη μνήμη τους. Μίλησα με χωρικούς, που τον γνώρισαν στις ανασκαφές, με βοσκούς που τον δέχτηκαν στα μιτάτα τους, όταν εμάζευε το πολύτιμο εκείνο Ποιμενικό Λεξιλόγιο. Και πρόσθεσα έτσι, άλλο ένα φάκελλο με σημειώσεις σ' εκείνους που μου είχε παραχωρήσει ο Ανδροκλής Ξανθουδίδης.

Σ' ένα απ' αυτούς τους φακέλλους βρήκα και μια φωτογραφία του Στεφάνου - έτσι, με το μικρό του όνομα, μνημονεύεται εκεί. Μας τον δείχνει σε νεαρή ηλικία. Θάταν φοιτητής τότε ή καθηγητής στη Νεάπολη. Είναι ντυμένος με κομψό λαϊκό γούστο: Γκιλότα με γκέτες, σακκάκι ξεκούμπωτο - με γιασεμί στο πέτο. Χωρίστρα "στραβή" - "όταν προβάλεις και σε δω με τη στραβοχωρίστρα..." -, μέτωπο λείο, μάτια "γελαντζίδικα" αλλά και στοχαστικά, χείλη μισοανοιγμένα σε ανεπαίσθητο χαμόγελο. Του λείπουν μονάχα οι μπιστόλες και το μαχαίρι από τη μέση, για νάναι τέλειος γυιός του Υπαρχηγού των Ανατολικών Επαρχιών στα Εβδομηνταοχτώ Αντώνη Ζωγράφου-Ξανθουδίδη. Είναι, πάντως, ένα λεβεντόπαιδο έτοιμο για τη μεγάλη θυσία της Κυθερείας...

Ωρα πολλή κοίταζα το απροσδόκητο εύρημα: Μια-μια λύονταν όλες οι απορίες μου. Μα βέβαια! Σε τούτον δω τον Στέφανο - όχι στον άλλο, τον Δωριέα - ταιριάζουν οι περίεργες διηγήσεις της Νεαπολίτισσας, που δεν "εχόρταινε", λέει, να τόνε καμαρώνει κάθε φορά που περνούσεν από το σπίτι της πηγαίνοντας στο Γυμνάσιο. Σε τούτον ταιριάζουν και οι σχεδόν απίστευτες εκείνες αφηγήσεις των χωριανών του για ολονύχτια γλέντια, που άρχιζαν μ' ένα απλό "σκαμπίλι" - εννοώ, φυσικά, το γνωστό παιγνίδι της τράπουλας -, όπου οι γελασμένοι επλήρωναν τα έξοδα: ένα "οφτό γουρούνι" και μια νταμιζάνα κρασί. Σε τούτο το Καπετανόπουλο ήταν απαραίτητος και ο αθυρόστομος εκείνος γελωτοποιός του χωριού - ο Κρουσθιανός - που θα διατηρεί στην παρέα του ο Στέφανος κι όταν ακόμα διάσημος πια, θα πηγαίνει το καλοκαίρι στο χωριό του, για να περάσει λίγες μέρες αναψυχής κοντά στη γριά του μάννα και στους παιδικούς του φίλους. Σε τούτο, τέλος, το παληκάρι με τα όμορφα στοχαστικά μάτια ταιριάζουν και οι άλλες ψιθυριστές διηγήσεις για τον μεγάλο, τον άτυχο και δραματικόν έρωτα, που θα ξεράνει το γιασεμί του πέτου, θα σβήσει τη λάμψη των ματιών, θα προσθέσει ρυτίδες στο μέτωπο και πίκρα στα χείλη και θα μεταμορφώσει το γελαστό λεβεντόπαιδο σε δυσπρόσιτο Δωριέα - Το θύμα της Κυθερείας σε αφιέρωμα της Αθηνάς... Τις πετυχαίνει κάποτε τέτοιες ριζικές μεταμορφώσεις ο πόνος.

Την ίδιαν αποκαλυπτική εντύπωση μού έκανε και η διήγηση ενός γέρου Αβγιώτη γεωργού, φίλου του Στεφάνου.
- Οταν ηρχόντονε κάθε καλοκαίρι στο χωριό κι εκάθουμεστανε κι εκουβεδιάζαμε το βραδυνό στο ντουκιάνι απόξω, ήτονε απαράλλαχτος σαν και εμάς μόνο πως... αυτός εκάτεχε γράμματα.

Ξαναδιαβάζω τούτη την τελευταία φράση: "ήτονε απαράλλαχτος σαν κι εμάς μόνο που αυτός εκάτεχε γράμματα". Πόσο απλά και με πόσο βάθος ερμηνεύει το δημοφιλές του Στεφάνου. (Πόσον καιρό άραγε πρέπει να ψάχνει κανείς στα βιβλία των σοφών, για να πετύχει τέτοιο ερμηνευτικό εύρημα;).

Πράγματι, ο Στέφανος Ξανθουδίδης έμεινεν ίσαμε το τέλος της ζωής του στο χωριό. Εκεί πέρασε τα πρώτα του δώδεκα χρόνια - από το 64 ως το 78. (Υστερα από την επανάσταση της χρονιάς εκείνης έφυγε με την καταδιωκόμενη οικογένειά του στην Αθήνα, όπου τέλειωσε τις εγκύκλιες και τις επιστημονικές του σπουδές). Αλλά είτε στην Αθήνα σπουδάζει, είτε - αργότερα - στη Νεάπολη και στο Ηράκλειο εργάζεται ως Καθηγητής ή αρχαιολόγος, πάντοτε θα καταφεύγει στο χωριό του "αναζητώντας τον χαμένο καιρό" στο υπέδαφος των παιδικών του αναμνήσεων.

Από τούτη την πλούσια και ζεστή πείρα της Κρητικής υπαίθρου αντλεί κάθε φορά τη δύναμη να εισδύει στα βάθη των προβλημάτων, που σχετίζονται με τη γλώσσα, τα ήθη και την τέχνη του Κρητικού λαού. Με ευκολία, που εκπλήσσει τους παλαιοθρεμμένους - αν επιτρέπεται η λέξη - σοφούς και συγχρόνως χαροποιεί τους χωρικούς που τον ακούν ή τον διαβάζουν, κάνει τις καίριες εκείνες διορθώσεις των κειμένων της Κρητικής Λογοτεχνίας ή συνδέει τη σημερινή με τη Μινωική Κρήτη. Αυτουνού π.χ. του φαίνεται σχεδόν αυτονόητο πως οι θόλοι των μιτάτων της Νίδας είναι επιβίωση του Μινωικού θόλου και δεν διστάζει να το υποστηρίξει, όπως δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει και στην ερμηνεία της Μινωϊκής Κεραμεικής τον τροχό του σημερινού Θραψανιώτη. (Αυτή, νομίζω, είναι από τις πιο γνήσιες περιπτώσεις του Δημοτικισμού). Εξ ίσου αυτονόητο του φαίνεται πως το "μαλακό σανίδι", που ο Σαχλίκης συμβουλεύει τάχα τον ανεψιό του ν' αποφεύγει, είναι ανόητο πλάσμα των αντιγραφέων, αφού ξέρει πως υπάρχει το "μαγλινό σανίδι" ο προσφιλής στίβος του ζαριού, που οπωσδήποτε πρέπει να αποφεύγει κάθε φρόνιμος ανεψιός... Καταλαβαίνει επίσης αμέσως ο εραστής του Κρητικού χωριού Επιστήμονας, πως τα "διάφορα μήλα" που στέλνει η Αρετούσα σαν "ξαρωστικό" - κατά τις εκδόσεις της Βενετίας - δεν είναι δώρο αντάξιο της νοημοσύνης και της καρδιάς της. Γιατί ξέρει από το χωριό του τα "δίφορα μήλα" - τα σπάνια και πολύτιμα - κι αυτά παραδέχεται στη δική του την έκδοση ακολουθώντας αδίσταχτα το χειρόγραφο του Βρετανικού Μουσείου.

Ετσι πλουτίζεται πάντα η Επιστήμη, όταν πορεύεται "σύρριζα στο νου" του Λαού...

"ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ" 5/10/1957
Ο ΣΟΦΟΣ ΔΩΡΙΕΥΣ
B'

Η ζωή και η τέχνη του λαού δεν ενισχύει μονάχα την επιστήμη του Στεφάνου Ξανθουδίδη· είναι ίσως και η μοναδική πηγή της χαράς του. Υστερ' από τις επίπονες ώρες της ανασκαφής, βρίσκει το βράδυ την ξεκούραση στο καφενείο του χωριού είτε κουβεντιάζοντας με τους χωρικούς - Primus interpares - είτε ακούοντας τις συζητήσεις τους. Κι όταν καμμιά φορά θα τύχει - Κυριακή ή σκόλη - να περάσει κάτω απ' το παράθυρο του χωριάτικου οντά, όπου κοιμάται, κάποια παρέα κωμαστών, θα σηκωθεί, θ' ανοίξει σιγά-σιγά το παράθυρο, θα τους ακούσει και θα μείνει πολλή ώρα συλλογισμένος...

Οταν πάλι βρίσκεται στο Ηράκλειο και τύχει να παίζει Καραγκιόζης, είναι από τους ταχτικώτερους θεατές. Μερικοί σπουδαίοι Καστρινοί βλέποντας τον σοβαρό αρχαιολόγο να παρακολουθεί αυτό το χυδαίο - κατά την αντίληψήν τους - θέαμα, σκανδαλίζονται, μα αυτός αδιάφορος γιατο σκάνδαλο χαίρεται τα ευρήματα της λαϊκής θυμοσοφίας και γελά μ' εκείνο το παταγώδες λυτρωτικό γέλοιο του.

Θα ήταν πλάνη να νομισθεί πως ο δεσμός του αυτός με τον λαϊκό πολιτισμό και τους ανθρώπους της υπαίθρου είχε μοναδικήν αφορμή την επιστημονική περιέργεια. Ηταν δεσμός βαθύτατα ψυχικός.

Κάποτε εφωτογράφησεν όλους τους χωριανούς του και διατήρησεν ευλαβικά τις φωτογραφίες - όχι βέβαια γιατί θα του χρειάζονταν στις επιστημονικές του έρευνες, μα γιατί θα τον βοηθούν να "ξαναβρίσκει το χαμένο χρόνο". (Με τη φράση αυτή, θέλω να υποδηλώσω το σιωπηλό δράμα του - το δράμα του ανθρώπου που υποσυνείδητα καταφεύγει στον κόσμο της παιδικής του ζωής, για να λυτρωθεί από το άγχος του μετέπειτα χρόνου).

Δεν θάταν νομίζω, τολμηρό να υποστηρίξει κανείς πως μέσα στον Στέφανο Ξανθουδίδη ελάνθανεν ένας Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο, πως ο μόνος νεοέλληνας λογοτέχνης, από τους σύγχρονούς του, που βρέθηκε στη βιβλιοθήκη του είναι ο Σκιαθίτης, στη συμπαθητική εκείνη έκδοση του Φέξη. Οπως αυτός, έτσι κι εκείνος ήταν δεμένος με την ζωή του τόπου του και αγαπούσε τους χωρικούς με υπερβολικά αισιόδοξη πίστη προς την καλωσύνη του. Οπως αυτός, έτσι κι εκείνος "άρρητον ησθάνετο ηδονήν" να παρακολουθεί τις εκκλησιαστικές ακολουθίες, να επισκέπτεται τους "έρημους εξοχικούς ναίσκους" και να υποτονθορίζειτα "τραγούδια του θεού". Και όπως ο Παπαδιαμάντης επροτίμησε την συντροφιάν των αγαθών του γειτόνων από του να πάει στη μεγάλη φιλολογική εορτή του Παρνασού, που οργάνωσε προς τιμήν του η Πριγκίπισσα Μαρία, έτσι κι ο Ξανθουδίδης προτίμησε το ταπεινό του γραφείο στο Μουσείο Ηρακλείου από την επίσημη Πανεπιστημιακη έδρα. Και τους δύο τους είχε διδάξει ο πόνος, η περιφρόνηση προς τον θόρυβο και την αδιαφορία προς την δόξα. Και οι δύο ελάτρευαν το νησί τους (είναι χαρακτηριστικό πως οι επιστημονικές εργασίες του Ξανθουδίδη έχουν πάντοτε θέματα Κρητικά). Αλλά ενώ ο πρώτος εξέχυνε τη λατρεία του σε μελίρρυτους ποταμούς νοσταλγίας, ο δεύτερος - πολύ δυνατώτερος - την εδάμασε, την οργάνωσε και την έστησε σε άψογο οικοδόμημα επιστήμης.

"Το Τοπίο της Κρήτης - γράφει κάπου ο Καζαντζάκης δεν παίζει, δε ρητορεύει. Είναι δυνατό και συγκρατημένο. Λέει ό,τι θέλει να πει με αντρίκια αυστηρότητα. Μα ανάμεσα από τις αυστηρές γραμμές του ξεχωρίζεις απροσδόκητη ευαισθησία και τρυφεράδα - σε απάνεμες γούβες μοσκοβολούν οι λεμονιές και πέρ' από τη θάλασσα ξεχύνεται αστείρευτη ποίηση".

Τέτοιος, δυνατός και συγκρατημένος, αυστηρός και ευαίσθητος - σαν τη γη που τον εγέννησε - στάθηκε κι o Στέφανος Ξανθουδίδης. Γι' αυτό κέρδισε και την αγάπη των πολλών και την εκτίμηση των ολίγων. Ο χωρικός, όπως είδαμε τον θεωρεί "απαράλλαχτον σαν κι αυτόν" - γι' αυτό και τον εκλέγει πρόθυμα αντιπρόσωπό του στην επαναστατική συνέλευση του 1897. Αλλά και ο Μεγάλος Ακρωτηριανός, (ο Μ. Παρλαμάς εννοεί τον Ελ. Βενιζέλο) για λίγες ώρες που τον γνωρίζει στις Αρχάνες, πείθεται πως είναι ο αξιώτερος των αντιπροσώπων για να του αναθέσει - διαλέγοντας αυτόν τον νεαρόν Καθηγητή, που δεν είναι μάλιστα από το ίδιο κόμμα, ανάμεσα σε τόσους άλλους "φτασμένους" - δύσκολη διπλωματική αποστολή. (Η σχετική αυτόγραφη επιστολή του Βενιζέλου βρίσκεται στο αρχειο του Ανδροκλή Ξανθουδίδη). Ο χώρος της επιφυλλίδας δεν είναι επαρκής - ούτε ίσως και ο συντάκτης της - για να επιχειρηθεί εδώ μια, έστω και σύντομη ανάπτυξη της αξίας του επιστημονικού έργου του Στεφάνου Ξανθουδίδη. Επιβάλλεται όμως να υπογραμμισθούν δύο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του.

Το ένα αφορά στην επίδραση που είχαν οι αρχαιολογικές του εργασίες στην πρόοδο της πόλης μας.

Πιστεύω πως κανείς δεν θα απορρήσει, αν ισχυρισθώ ότι ο Στέφανος Ξανθουδίδης μαζί με τον Ιωσήφ Χατζηδάκη στάθηκαν οι μεγαλύτεροι ευεργέτες του Ηρακλείου. Οσοι όμως απορρήσουν, ας μετρησουν τις χιλιάδες των ξένων που επισκέπτονται την πόλη μας, ας πληροφορηθούν την Τουριστική νέκρα των άλλων κρητικών πόλεων, κι ύστερα να συλλογισθούν πως αυτές, όχι γιατί τους λείπουν οι αρχαιότητες μα γιατί τους έλειψαν σήμερα οι Ξανθουδίδηδες και οι Χατζηδάκηδες, μαραίνονται ανεπίσκεπτες. Ετσι θα νοιώσουν και ειδικά την ευεργεσία των δύο αρχαιολόγων και γενικώτερα, τη σημασία που έχει για την προκοπή ενός τόπου η ανάδειξη των ιστορικών του μνημείων. (Κι όμως δεν είναι πολλά χρόνια που η χήρα του Ιωσήφ Χατζηδάκη περιήρχετο την πόλη μας κατάφορτη από τα χρόνια παρακαλώντας να αγοράσουν ένα χαλί - υπόλειμμα του σπιτικού της - για να εξοικονομήσει τον επιούσιον...).

Το άλλο χαρακτηριστικό, που αφορά στην αξία του φιλολογικού έργου του Ξανθουδίδη και που σχετίζεται άμεσα με την ουσία της προσωπικότητάς του, θα το τονίσω για να υποδείξω στους νέους κυρίως αναγνώστες, που αναζητούν με αγωνία τη γνώση και τη χαρά σε θολά και οθνεία αναγνώσματα πως πρέπει να μελετήσουν τουλάχιστον τις μελέτες του πάνω στα κείμενα της Κρητικής Λογοτεχνίας. Γιατί το έργο του Στεφάνου Ξανθουδίδη, ενώ είναι πάντοτε αυστηρότατα επιστημονικό, είναι συγχρόνως και χαρίεν. Το νοιώθεις ν' αναβρύζει από μία δυνατή ψυχή, "το μάθος πάθει κτησαμένην", και το χαίρεσαι έτσι που είναι ειλικρινές και άνετο, απαλλαγμένο από κάθε περιττό φόρτο, ασπίλωτο από τα μοχθηρά ίχνη του ΕΓΩ, περιχυμένο από ένα ανεπιτήδευτο κάλλος. Θα ανακαλύψεις μέσα σ' αυτό να συζούν αρμονικά το λεβεντόπαιδο με το γιασεμί και ο συνοφρυώμενος Δωριεύς.

Και θα δεχθείς τότε ανεπιφύλαχτα τη φαινομενική παράδοξη μα στο βάθος ευρηματική φράση, που γράφτηκε πριν από εικοσιεννιά χρόνια - τότε που πέθανε ο μεγάλος σοφός:
"Ο Στέφανος Ξανθουδίδης είναι η ωραιότερη μορφή της Ελληνικής Επιστήμης".

ΜΕΝΕΛΑΟΣ Γ. ΠΑΡΛΑΜΑΣ